Te kjo rrugë

Është Vasil Laçi këtu,

Në relievin e bronztë të historisë.
Kalojnë njerëz, makinat kalojnë;
Kjo rrugë tashmë trafik të rrëmbyeshëm ka,
Ritëm që s’bie as ditë as natë.

Përreth bronzit me hije të rëndë,
Brekë varin varg si kortezh patash,

Çdo ditë shitësit e zellshëm ambulantë.
Revolja e nxehtë e heroit;
Që shembi perandorin dhe
Lavdinë e rreme,
S’është më mbi helmetat e fashistëve;
Por e ngatërruar mes brekëve...

Ushtari i panjohur

Aty nga fundi i viteve gjashtëdhjetë shkoja shpesh në Lidhjen e Shkrimtarëve. Çoja krijimet e mia të pakta dhe, tërë rrugës kisha emocion. Ndërkohë përgatisja me ngut edhe vëllimin e parë me vjersha, sepse asokohe, edhe me një libër të vetëm, të pranonin kandidat, madje edhe anëtar të Lidhjes dhe, unë e dëshiroja dhe e ëndërroja këtë anëtarësi. Për fat, më prisnin ngrohtësisht, më ndihmonin dhe, më silleshin sikur të isha plotësisht i rritur dhe jo një tetëmbëdhjetëvjeçar fluturues…
Shkrimtarët dhe, veçanërisht poetët, të cilëve ua lexoja rregullisht çdo gjë që botonin, i shihja tërë kërshëri dhe admirim të ndrojtur, tek hynin e dilnin nëpër mjediset e Lidhjes. Ata, të gjithë pa përjashtim kishin në sytë e mi një hije sunduese monumentale, që nuk u hiqej edhe atëherë, kur bënin shaka me njëri – tjetrin, edhe kur njëri – tjetrin e fyenin, e poshtëronin, apo e ndëshkonin rëndë. Eh, kështu ishte fillimi, por çdokush nga ne e di sa shpejt banalizohet dhe përdhoset gjithçka…
Një mëngjes në Lidhje u shfaqën tre redaktorë të rinj. I solli nëna Parti nga gjiri i klasës punëtore dhe, vendimet e saj, dihej që ishin supreme dhe të pakundërshtueshme. Tyryfylë të tillë, që këpusnin gafa nga më të paimagjinueshmet, u përhapën pa dyshim edhe nëpër zyrat e administratës shtetërore, edhe nëpër ministri, në Komitetin Qendror, si edhe në vetë kupolën e Partisë dhe të shtetit, në Byronë Politike…
Këta “ talente të rinj” të letërsisë, që gjer atëherë vetëm kishin shkarravitur ndonjë faqe fletoreje, do të përçonin të pastër vijën dhe mësimet e Partisë nëpër radhët e shkrimtarëve të intelektualizuar, të plogështuar dhe të molepsur nga mënyra mikroborgjeze e të jetuarit dhe të menduarit, nga burokratizimi atrofizues dhe nga izmat moderniste. I kishin harruar shkrimtarët fodullë temat e mëdha; merreshin me vogëlsira të parëndësishme, trajtonin detaje, jo vetë historinë, që gdhendej çdo çast pashueshmërisht në granitin e epokës revolucionare të socializmit, por “ talentet e rinj “, të devotshëm, siç ishin dhe, tërë energji, do t’i trandnin ata fort, do t’i zgjonin dhe, do t’i gjykonin: 

hej po flet klasa!...
Një skeç i estradës së Durrësit, që vinte në lojë një shkrimtar, sepse nuk dallonte dot kallëzën e grurit nga ajo e thekrës, jo më kot ishte i suksesshëm dhe pëlqehej deri lart… Po; i kujtoj fare mirë edhe sot e kësaj dite kur filluan punë në Lidhje. Njëri ishte axhustator, tjetri marangoz dhe, i treti murator. Për dy të parët thoshin se kolektivat e ndërmarrjeve, nga të cilat kishin ardhur, ishin gëzuar aq shumë prej largimit të tyre, sa, me atë rast kishin ndarë bujarisht edhe llokume. Sepse ata birbot na paskeshin qëlluar dembelë të mëdhenj, grindavecë dhe, patjetër edhe spiunë, që i ngatërronin dhe i merrnin në qafë të gjithë ata që u ndodheshin rreth e rrotull. Dhe vërtet, edhe me të vënë këmbë në Lidhje, filluan të përplasnin grushtin mbi tryezë, filluan të ngrinin zërin, të dërgonin raporte të gjatë në Komitet të Partisë “ për gjendjen katastrofale dhe armiqësore që mbizotëronte në institucion”; filluan t’i fyenin shkrimtarët shkak e pa shkak, filluan t’i trembnin dhe t’i kërcënonin, duke i këshilluar në të njëjtën kohë që të mos u krekoseshin më atyre “ punëtorëve të dikurshëm”, sepse ndërkohë ishin bërë kolegë të barabartë…
Por vetë e kalonin tërë ditën e ditës nëpër kafene, megjithatë, asnjëherë nuk harronin të merrnin me vete ndonjë vepër të Enverit, të cilën e mbanin sa më dukshëm ndër duar, ndonëse nuk e shfletonin dhe nuk e lexonin…
Por i treti, muratori, qëlloi burrë i mirë. Se ç’kishte shkruar një tregim, që ia kishte ujdisur për botim një redaktor mediokër dhe, s’dihej nëse kishte ndër mend të shkruante më, apo jo. Zihej ngushtë sa herë bisedohej për letërsinë dhe nuk hynte në diskutim. Kishte sy të çiltër, që nuk i përmbyste në asnjë rast, të folur të ngadaltë dhe të njëtrajtshme dhe, lodhej shpejt e mundohej, kur i duhej të mësonte ndonjë gjë të re. Por nuk qeshje dot me të dhe, s’e vije dot në lojë edhe atëherë kur tregohej fare naiv. I kishte pranuar përfundimisht me bindje të plotë mësimet e Partisë dhe të udhëheqësit të saj, njëlloj siç i pranojnë edhe besimtarët fanatikë dogmat e fesë së tyre, prandaj ishte e vështirë ta gjykoje dhe ta fajësoje, sepse ai nuk shtirej. Një pasdite tek po shëtisja në bulevardin e madh ( n’ato vite, vetëm në atë bulevard bëhej shëtitje …) me një shokun tim që sapo ishte kthyer nga Franca, ku
kishte studiuar për gjuhë dhe letërsi frënge, u gjenda papritur ballë për ballë me muratorin shkrimtar. Sapo i prezantova, ai iu kthye shokut tim dhe, me seriozitet dhe me detyrimin që ia ngarkonte solidariteti proletar, iu drejtua:
- Pse studiokan të rinjtë tanë në Perëndim? Kushedi sa vuante njerëzia e shkretë për bukën e gojës, atje në atë Francën ku paske qenë ti?
Shoku im u fry dhe u skuq, sakaq, iu zgurdulluan sytë, megjithatë, i instruktuar më së miri, siç ishte, për të përballuar edhe kësi rastesh, iu përgjigj:
- Ç’t’i bësh, ja që atje në Francë nuk qeveris një parti si kjo e jona!
- E dëgjove shokun tënd? – m’u kthye menjëherë mua gjithë qortim muratori shkrimtar – Prandaj, mos sillni më në redaksi poezira me lulka e bulka, por poezi të forta, ku të përshkruhet se si prodhohet buka, si vjen ajo gjer në sofrat tona. Ç’të bëj unë me poezitë tuaja, ku t’ua gjej vendin tani që ma caktuan mua faqen poetike në gazetë? Ngushtë zihem, por do t’ia dalim mbanë, ja ashtu, duke u përpjekur bashkërisht…
Kur u largua shkrimtari murator dhe mbetëm përsëri të dy, shokut tim s’iu durua:
- Ç’ishte ky? idiot, apo bir kurve…
Qesha shpërthyeshëm, ngaqë s’e përmbajta dot veten dhe pastaj iu përgjigja:
- S’e besoj të jetë as e para dhe as e dyta.
Më pas ia shpjegova me durim se si qëndronte puna me muratorin e ardhur në Lidhjen e Shkrimtarëve, së bashku edhe me dy punëtorë të tjerë, por shoku im i çmësuar, siç duket, njëfarësoj me mbrapshtitë e realitetit shqiptar, ndonëse babai i tij zëvendësministër i parë, me siguri që e instruktonte rregullisht, mezi më mori vesh, ndërkohë që u bë tepër nervoz dhe na e prishi fare kënaqësinë e shëtitjes.
- Por është burrë i mirë; - i shtova më në fund pas një pauze të gjatë – asnjëherë nuk të bën keq, s’të provokon dhe nuk rrotullon thashetheme lart e poshtë. E pe ndopak me vëmendje? Gjithë dimrit nuk mban më shumë se ajo bluza me tri kopsa, që kishte veshur edhe tani. Pëllëmbët i ka të stërmëdha dhe si të enjtura, ndërsa gishtat përplot të prera plagësh dhe me gjysmëthonj. E kanë caktuar, siç e dëgjove edhe vetë, redactor të faqes të poezisë në gazetën e Lidhjes dhe, ndonëse më sillet miqësisht, siç i sillet në fakt kujdo, më ka hapur mjaft telashe…
Dhe vërtet na vuri në vështirësi muratori shkrimtar, sidomos ne të rinjve. Por ç’t’i bëje dhe çfarë t’i thoshje? Asnjë argument tjetër nuk pranonte, përveç atij që rrekej ta paraqiste vetë, ndonëse të dëgjonte pa të ndërhyrë dhe pa të ndërprerë. Poezi të forta, poezi të forta…
Një ditë i shkova në zyrë për ta pyetur se ç’mendim kishte për ciklin tim të fundit me poezi që ia kisha dorëzuar qyshkur. Ç’mendonte dhe çfarë kishte vendosur të bënte me të? Ishim ulur ballë për ballë dhe m’u desh të prisja derisa të mbaronte së lexuari një dorëshkrim që e kishte filluar pa hyrë në zyrë unë. Ngaqë nuk kisha çfarë të bëja, nisa ta shoh tek lexonte dhe tek korrigjonte gjithë stërmundim me stilolaps. Dora e tij, që më bënte çdoherë përshtypje, e regjur siç ishte, të shtrëngonte të tjera vegla, fjala vjen, lopatën, apo qylyken, mistrinë apo çekanin; e aftë të ngrinte thasë çimentoje, apo tulla, të lëvizte gurë të mëdhenj, apo blloqe betoni, tani fare pa dashje dhe, pa e kuptuar ushtronte të njëjtën forcë edhe ndaj stilolapsit, prandaj dridhej e dridhej, mbi letër, a thua se muratori i shkretë vuante ngaparkinsoni. Kush e mori në qafë këtë njeri , duke e sjellë këtu në Lidhje, kujtohem edhe sot, që kam arsyetuar me vete në ato çaste të pritjes, kush e nxori nga abitati i vet dhe e hutoi!…
- Ja, më thuaj ti, ku t’i çoj unë poezitë e tua, ku t’ua gjej unë atyre vendin? – m’u drejtua papritur shkrimtari murator shumë i nevrikosur – M’i pranon kryeredaktori mua këto? Ja:

një gjethe e verdhë vjeshte / e vetme drithëron / në sfond të perëndimit…

Të tilla gjëra ke botuar gjer më sot, e marr me mend, por situata që po kalon vendi ynë tani, hovi i madh revolucionar që ka përfshirë gjithë popullin dhe, sidomos rininë heroike, kërkon nga ne shkrimtarët që të përgjigjemi, duke e pasqyruar këtë situatë sakrificash dhe vetmohimesh të panumërta. Kështu e ndihmojmë ne Partinë! – tha më në fund dhe, pasi heshti ca solemnisht m’u kthye prapë:
E dorëzove librin për botim? S’më ke thënë. Nëse ke futur në të veçse poezira të tilla tralala e trilili, s’do të të vejë puna mbarë, ta dish. Do të ta kthejnë dorëshkrimin për ta rishikuar dhe për ta ripunuar.
- Kam futur më shumë se dhjetë vjersha për aksionet e rinisë, por edhe ato, ashtu sipas mënyrës sime i kam shkruar. Nuk dal dot nga vetja!
- Prit, prit, sepse je fare i ri! Ah, të të kisha unë atje në brigadën time, te “21 Dhjetori”! ta tregoja unë ty si dilje nga vetja. Por, ç’po them! Ti je djalë i edukuar dhe unë do të të ndihmoja dhe do të të mbaja afër. Dëgjo! Do t’i propozoj kryeredaktorit të të nisë me shërbim në disa rrethe, ku ka kantiere të mëdha ndërtimi. Për shembull, në Vaun e Dejës, që e kanë quajtur “kantieri i dritës “. Shko e shih si punohet! Shko e shih dhe na sill nja dy reportazhe të mira…
Por unë mezi prisja të botoja një cikël të ri me vjersha, që të dilja pastaj të dielën paradite te Rruga e Dibrës dhe të takoja poetët, që harxhonin me qejf honoraret, te kafeneja përpallë Mapos së Madhe, te kafeneja e potershme letrare, mbi të cilën, tre kate më lart, banonte Kadareja…
Një ditë, përsëri ashtu papritur, e larguan nga Lidhja dhe, ne mësuam se e kishin emëruar në Komitetin Qendror, të punonte si instruktor për problemet e artit dhe të kulturës. As në ëndërr nuk e kishte parë një kapërcim të tillë ylberor, muratori i shkretë; nga maja e çatisë së popullit, ku radhiste e radhiste tjegullat mes acarit të madh, apo mes diellit përvëlues, këlltum e në çatinë e Partisë, dy kate nën Enverin…
U habitëm shumë të gjithë, por nuk e komentuam dhe nuk e shprehëm habinë tone sepse nuk na e mbajti. Madje disa thanë krejt të kundërtën e asaj që mendonin: ja, të tillë njerëz i duhen partisë, sepse ia forcojnë detashmentet…
Muratori u bë shoku shok dhe në Lidhje vinte vetëm atëherë kur i duhej të sillte direktivat nga lart apo për të kërkuar llogari, kur Partia shfaqte shqetësime. Udhëtonte me një makinë luksoze, të mbyllur me perde anash dhe prapa dhe, sigurisht që nuk mbante më atë zhilenë e tij me tri kopsa, por një kostum të ri, në ngjyrë të çelët, këmishë të bardhë dhe kravatë të kuqe, nyjen e së cilës e lironte vazhdimisht, si të ishte nyja e një litari, që ia merrte frymën pak e nga pak. Herën e parë, kur e pamë të zbriste nga makina përpara Lidhjes u afruam të ndrojtur për t’i folur, sepse menduam se do t’i ishte rritur mendja sakaq, por, me të vënë re se u skuq si i zënë në faj, u çliruam dhe u takuam tërë përzëmërsi. I ziu  murator! Kur hipte majë skelave, apo majë çative, me siguri që nuk i merrej mendja, kurse në çastin që doli nga vetura rrëzëllitëse, e humbi për pak drejtpeshimin.
- Ç’bëhet këtej?- pyeti sa për të thënë diçka - Si keni qënë me shëndet, si ju kanë vajtur punët? 

- O, mirë, fare mirë! – u përgjigjëm ne të gjithë sa ishim përballë tij.
- Urime për librin! – m’u kthye mua, pastaj – Në fillim ta pritën mirë, por tani po ta kritikojnë, ë? Me ty që je fare i ri e gjetën të merren? Nejse, ul kokën dhe reflekto! Në këtë moshë korrigjohesh më lehtë…
U mërzita mjaft që m’i kujtoi kritikat, të cilat ma kishin shuar ashpërsisht gjithë gëzimin që më përfshiu me t’u botuar dhe me t’u shpërndarë libri. Kushedi se si do të përfundonin ato kritika , por nëpunësi i lartë i Partisë nuk ma përmendi se më kishte paralajmëruar prej kohësh për ato. U ndamë, po ku ta dinim ne se e shihnim për herë të fundit? Një të diel në mëngjes kishte dalë për të pirë kafe dhe, teksa kapërcente rrugën, diku pranë “Ushtarit të Panjohur “, hutohet, nuk bën dot as para as mbrapa dhe, një makinë që po vinte me shpjetësi, e përplas në asfalt dhe e le të vdekur në vend. I ndjeri murator! Kishte harruar të ecte…

Rrugicat e Tiranës

Ende ka në Tiranë rrugica të ngushta me kalldrëm dhe shtëpi të ulëta anëve, të cilat çdokush i ndërtoi sipas trilleve të veta arkitekturore. Muret rrethues prej qerpiçi të oborreve janë të lyer me gërqele lëbyrëse dhe, përsipër i mbrojnë nga rrebeshet e shirave tjegullat me myshk dhe me një bimësi të çuditshme si e shkretëtirave, ku rrëshqet ndonjë mace syndezur, apo ku çukit ndonjë gjel i fryrë pendëkuq si prush i dafurruar…

Nëpër telat e shtyllave elektrike që pingulen përgjatë rrugicave, ngecin ende balonat e kalamajve si re të harruara dhe, mblidhen në çastin e mbërritjes, apo të shtegtimit dallëndyshet e hareshme, për të cilat, krahasimi me notat muzikore është aq i gjetur dhe i bukur sa, kot të përpiqesh të gjesh një tjetër. 
Po çatitë? Të purpurta dhe të pjerrëta, me tjegullat që valëzojnë e valëzojnë, aq sa po ta përqëndrosh vështrimin, të merren mendtë, ato humbasin skajeve pas degëve të shtrira të pemëve, duke të nxitur plot fantazi të përfytyrosh vatrat e ngrohta, dhe odat gjithë lajle e lule të nënave të reja, me gjinj të gufuar…

Pastaj çezmat në oborr që rrjedhin pa pushim dhe çelin në ajër ylbere, fiqtë e lashtë më tutje, që i çukit bengu i pakapshëm dhe i artë si dielli dhe hurmat që mbeten deri në dhjetor majë drurëve të zhveshur dhe të nxirë, dhe duken në sfondin e gushëpëllumbtë të qiellit si një konstelacion që i është afruar tokës! Pastaj lulet e kumbullave dhe të bajameve që hidhen jashtë avllisë si dallgët përtej bregut…

Por, në këto rrugica të ngushta si intimiteti, drita dhe hija, që ndahen prerazi nga njera – tjetra, janë një dekor alegorik i përhershëm, që zhvendoset pa u kuptuar si akrepi i orëve, por nuk prishet dhe të frymëzon amshim. Nuk mund të lindë dielli në këto rrugica dhe të mos i gëzohesh ditës së re. Nuk mund të vijë pranvera dhe të mos fërgëllohesh i prekur, nuk mund të rritet një vajzë, që gjer dje quhej e vogël dhe ty, tek shtyn portën e rëndë të oborrit që gërvin dhimbshëm të të mos përsillet në kokë vargu fin:

O, u rrit goca, s’e zë jeleku…

Dhe pastaj, po te porta, apo te një kafene, i përmbytyr nga rakia, apo tek të rreh diku gjoksin puhiza, të tjerë vargje, këtë herë më festivë, të shpërthejnë papërmbajtshëm:

Se ç’këndonin shtatë bylbyla;

Këndonin dhe bënin verë…

Verë trallisëse dasmash me farfuri këngësh dhe xixëllima shikimesh, me nuse të yllta, mbështjellë me fustanin e bardhë, që derdhej si tallaz i shkumëzuar, dasma me orizin kërcitës që breshëronte mbi taksi gëzueshëm, dasma me gra mikpritëse, që rreshtoheshin gjer jashtë në rrugicë, të veshura njëlloj dhe që buzëqeshnin ceremonialisht po njëlloj, dasma, që në fund linin zbrazëti dhe shurdhëri të papërballueshme…

Dhe vinte vjeshta dhe nuk mund të zverdhej, pa hedhur më parë fshehtas te një dritare ca gjethe si letra të vonuara:

Ç’u dëshirova të të shoh ty…

Ende ka në Tirane rrugica të paprekura… Në perëndim, gurët radhë – radhë të kalldrëmeve përskuqin si rubinët e një shege të hapur nga ekstaza e ëmbëlsisë, pemët bëhen hije dhe zogjtë flenë, pjergullat shermendepërdhredhur si gërshet i rëndë vajze, kthehen në gravura, muret dhe dhomat ngjyrosen lehtas me një rozë sensuale. Në perëndim hapat në rrugicë kumbojnë më thekshëm, portat kërcasin më trishtueshëm, hëna të trondit kur hapet si gonxhja, trandafilat mavijosen si gjaku i mpiksur, dhe gjembat shpojnë më thershëm…

Unë, që e kam kaluar fëmijërinë në një rrugicë tiranase, futem herë pas here midis tyre. Vetëm. Por, një paraditeje fillimshtatori nisi një shi i beftë si në maj, që të ndalesha dhe të shihja që nga streha e një dyqani, një rrugicë të tillë. Ishte shi i domosdoshëm për një vështrim meditues dhe nostalgjik, madje në një film për këto rrugica, nëse do të xhirohej ndonjë ditë të lume një film për to, kur të mos jetë ende përfundimisht vonë, regjisorit të tij do t’i duhej enkas një shi i tillë regëtitës në ekran, si velaturë, që të jep idenë e të parit me zor dhe sfumimit gjer në zhdukje…

Me mua u futën me vrap nën strehën e dyqanit edhe dy mësuese të zhurmshme të një shkolle aty pranë. Ishin veshur në mënyre ekstravagante, ndoshta ngaqë venin në shkollë ende për punë përgatitore dhe jo për të dhënë mësim përpara nxënësve, por si ishin tashmë ata, kalamajtë e rrugicave? 
Harroheshin ende, si ne dikur pas pëllumbave që i ngrinim në qiell dhe shkriheshim kur ia rrëmbenim njeri – tjetrit? A hipnin edhe ata majë pemëve, a i hanin frutat drejt e nga degët dhe, a i shihnin foletë e stërqokave, të turtujve dhe të trishtilëve fare nga afër? Djersiteshin ata pas topit në fushë, harroheshin pas lojërave dhe, a hynin në klasë, sapo binte zilja? Jo dhe, jo!

Këto rrugica tashmë janë rrethuar rreptësisht nga pallatet e stërmëdhenj prej hekuri dhe betoni dhe, makinat pa fund që lëshohen gjithë histeri, a thua se i ndjek pas një monstër e frikshme jashtëtokësore. E pra binte shi dhe një çast u err aq shumë dhe u duk sikur ra nata para kohe nga një defekt i rëndë astronomik, por qielli sakaq mori dritë sërish dhe, shiu i rrëmbyeshëm gjithë gjëmime dhe bubullima u përndrit si argjend. Ndërkohë u formuan pellgjet e para, mu si ca sy të rishfaqur të njerëzve të harruar. Gjethet dhe kalldrëmi shkëlqenin sikur qeshnin, ndërsa tjegullat nxirrnin avull si bukët e sapodala nga furra.

Ah, rrugica vezulluese si imazhe ëndrre!

Tashmë ju shoh për së largu si nëpërmjet një kaleidoskopi dhe, ju dua siç duhet çdo gjë që humb! Ka ende rrugica në Tiranë...

2000

Kumbullat e kuqe

M’u kthye në një mbëhi vajtja te kumbullat e kuqe, pranë kishës, atje në trotuarin e mesit, nga ku dukeshin qartë ato pajisjet prej qelqi të rrumbullakët, me fije metalike brenda, që ndriçonin me rrymë elektrike meshën. Le të ishte mëngjes i thëllimtë gri, siç janë shpesh mëngjeset e shkurtit, le të ishte mesditë e zbrazët dhe me erë, le të ishte natë fshehëse, le të binte shi dhe, le t’i qullte drurët herë miqësisht dhe herë urrejtshëm, gjithë fshikullima të pjerrëta si kamxhikë; le të ndrisnin qetësisht mes degëve fenerët e ulët me dritë të bardhë dhe, le të dukej sikur ishin pikërisht ata që e përhapnin ngado mjegullën intriguese…

Por unë shkoja te kumbullat e, vetvetiu përjetoja aty një sens vazhdimësie të kohës, siç duket ngaqë këtë rrugë e kam përshkuar që kur isha fëmijë…

Ecja më ngadalë se sa ritmi im i zakonshëm dhe, me mendje shestoja tregimet e ardhshme, apo edhe çfardo gjëje tjetër që kisha ende në dorë. Kur e hidhja vështrimin dhe i shihja kumbullat e kuqe, sigurisht nga një kënd tepër i ngushtë, ato ngjesheshin me njera-tjetrën dhe dukeshin të shumta dhe të dendura sa edhe pemët në një pyll, por kur i këqyrje anash, një e nga një, ato kishin në sfond, herë qiellin e hapur, herë një çati me tjegulla marramendëse, herë një dritare me një fytyrë fëmije me hundë të shtypur pas xhamit, herë një reklamë të lartë pijesh freskuese, disa postera të ndonjë politikani idiot, të ngjitura rresht mbi mure si kuadrot e një filmi, apo një vitrinë të stërmadhe te katet e dyta, ku farfurinin fustanet si prej bore të nuseve...

Ndonëse takoje vazhdimisht të njohur, mbetej vërtet një trotuar intim, ashtu i mbyllur tërësisht nga drurët e kumbullave dhe nga thurimat e mpleksura të voshtrave me gjelbërim të përhershëm. Por çfarë kishte ndodhur, cilës së vërtete i largohesha?

Tashmë kisha disa orë në ditë fare të pazëna. E sillja nëpër mend me lloj lloj emrash përkëdhelës, gjithë tinguj të tepërt sh, apo l, të shtuar në fund për ëmbëlsi dhe ishte e pamundur ta thërrisja me emrin me të cilin e njihnin dhe e thërrisnin të tërë. Tani, me siguri që edhe ai, ashtu më sillte ndër mend mua, ajo, a thua se asnjeri nga ne të dy nuk e meritonim emrin që kishim.

Por vetëm mbarimi (duke nënkuptuar me këtë fjalë edhe vetë vdekjen, pa dyshim) sjellin vlerësim të mirë, apo të keq, sjellin kujtimet, ëndrrat, shdërrimin në art të gjithçkaje të ndodhur… 

I adhuruari dhe i hyjnëzuari nuk mund të të sillet tek e fundit nëpër këmbë me përditshmërinë e tij vulgare dhe të kompromentueshme, me nevojat e domosdoshme fiziologjike dhe vogëlsirat meskine; është vetë vdekja ajo që shpall adhurimin e vërtetë, ose të paktën humbja nga sytë dhe largësia… 

Kështu po vërtitesha me arsyetimet e mia, duke e ironizuar sa mundja veten, megjithatë, shëtitja e vazhdueshme mes kumbullave të kuqe, ndonëse tashmë ato ishin të zhveshura, të nxira dhe të thyeshme, më ndihmonin të besoja dhe të mendoja për ditët e reja. Por një mëngjes, një  mëngjes me qiell plot vorbulla resh të rëna teposhtë, pashë  gjithë shqetësim, tek po çapitesha midis kumbullave, një fole zogu, që kishte filluar të thurej, nëpër degë. Ishte e vogël dhe fare ulët! Kush po qëndiste me aq përkushtim dhe delikatesë atë filigranë? Pa ardhur ende pranvera, pa u ngrohur ende moti? Përse është ngutur kaq shumë për t’u ndarë dhe për të pasur një shtëpizë të re tani në mes të dimrit kur kumbullat janë të zhveshura dhe nuk mundin të të fshehin ende? Ç’zog ta ketë filluar vallë? Kumriet janë të pakujdesshme, paqësore dhe të afrueshme. Ato e bëjnë folenë mbi kryet e kalimtarëve, te degët që varen mbi trotuar, apo edhe mbi kryeqëzimet e rrugëve. Aty dashurohen ato, mbi rrotat dhe tymrat e makinave, ku era i tund pa mëshirë, tek çelin vezët… 

Do të duhet edhe ca kohë gjersa të buisin lulet dhe gjethet e flakta të kumbullave, që ta mbështjellin folenë dhe zogun si mes një zjarri që hamullon pa pushim; ta mbështjellin dhe ta përkundin sikur të ishte një feniks…

Konarel

Monument diktature

Dy këmbë të stërmëdha
Me çizme gjithe gozhdë, që nxjerrin vetëtima satanike.
Dy këmbë shtypëse, që vazhdojnë edhe aty
Ku duhet të jetë barku i butë.
Stomaku ku duhet të jetë, ku duhet të jenë mushkëritë.
Dy këmbë dhe aty, ku duhet të jetë zemra.
Këmbë, këmbë dhe aty, ku duhet të jetë koka…
Por midis këmbëve mund të duket një lule.
Një fëmijë mund të duket
Një dritë vezulluese.
Prandaj, prapa këmbëve, një mur mbyllës
I lëmuar pa ngjyrë
Si asgjëja…

Këpucët e Leninit

Monumentin e Leninit
Të përuruar bujshëm pas Luftës,
Thuajse ilegalisht po e çmontojnë natën,
Jo për ta futur në Galeri,
As për ta ringritur në një shesh tjetër,
Por për ta hedhur të shpërbërë
Jashtë ditëve....

Si t’ishte objektiv për t’u qëlluar,
Ashpërsisht, prozhektorët e zbulojnë.
E trand vinçi Leninin, e këput
N’ajër e lëkund si marionet,
Apo si një pendule ore,
Që kohë nuk tregon më…

Pa shihini këpucët që ndahen nga
trupi
Dhe mbesin mbi piedestal!
A thua, në Shqipëri, përsëri ,
Do t’i mbathë ndokush, vallë?

 

1991

Copat e mishit
Bukur vendosen në pjatë.
Macja, me sy prej maceje,
Afrohet ngadalë,
E vaksinuar është, e parfumosur…
O, ja dhe një lule
E freskët n’anë.

Në kombinatin e Maliqit

Duhej të xhironim në burg një fragment filmi;

Në burg policia s’na la,

Ambjentet e tij

Në Kombinatin e Maliqit i gjetëm

Krejt të përshtatshëm...

Hekura nëpër shkallë, hekura te dritaret,

Hekura dhe në zyrat – kafazë

Të sekretarëve të partisë dhe

Shefave të kuadrit...

Kudo sahatë sovjetikë që vazhdojnë të tregojnë,

Kohën,

Tabela emulacioni socialist, vodkë, zymti gri,

Por nuk ishim në burg pra,

Në një ndërrmarje të madhe ishim,

Që ende prodhonte

Sheqer panxhari...