Ngushëllimi

Më dymbëdhjetë prill të vitit 1985, shkova për ngushëllim te shtëpia e Zalos, mikut tim poet, sepse një ditë më parë, pra më njëmbëdhjetë prill, ditë më ditë me Enver Hoxhën, i kishte vdekur e ëma.Nuk kishte kaluar as një javë që, kur isha takuar rastësisht me Zalon te klubi i Lidhjes (së Shkrimtarëve) dhe, ai, na qerasi të gjithëve që u ndodhëm aty,me nga një raki, që ta uronim, sepse, siç na e shpjegoi vetë, i ngazëllyer dhe i prekur, sapo e kishin pranuar në Parti dhe, kësisoj, së shpejti do të nisej për të kryer stazhin e kandidatit në një kooperativë malore, në veri të vendit… Por se ç’kishte diçka që nuk shkonte! Se ç’më ferrohej nëpër këmbë si për të më vënë stërkëmbësin ? E çfarë kishte? Mikut tim i kishte vdekur nëna, një grua fjalëpake, e cila na kishte pritur e na kishte përcjellë kushedi sa herë ne, kolegët tekanjozë të të birit dhe ja, më së fundmi, unë po shkoja për ngushëllim, pa mundur dot ta kapja edhe varrimin, për t’ia bërë plotësisht nderin nga ana ime. Po jo, jo; patjetër që kishte diçka që nuk shkonte, përndryshe përse të ndihesha nervoz dhe si i bezdisur? E more Zot, po ku i qëlloi edhe asaj të uruare të mbyllte sytë njëherësh me Enver Hoxhën? Po ku i dihet vdekjes… Nuk i dihet jo; edhe vdekja e diktatorit na ra papritur mbi kokë të gjithëve si të na shembej çatia; njerëzit u mpinë dhe u shastisën e nuk bënin as para as mbrapa, por në përfytyrim asnjeri nga ne nuk kishte një njeri symbyllur dhe të shuar, por një përbindësh të stërmadh, të plandosur rëndueshëm në tokë, që po dekompozonte gjithçka rreth e rrotull, tek po dekompozohej edhe vetë dhe, pritej e pritej me ankth rrëqethës afrimi i një apokalipsi shfarosës… Duke ecur ngutshëm dhe pa vëmendje, nuk arrita dot t’i shmangem në kohë të duhur Zerahut, (ah, ç’emër; biri i Judës dhe Tamarës, sipas biblës, që e kisha lexuar në një fshehtësi të parrëfyeshme!) njeriut më të pavërtetë dhe më ngatërrestar, që kisha njohur në tërë jetën time. Zerahu ishte një kallëp i gatshëm i një personazhi që i ngërthen të gjitha të ligat, por unë, desha-s’desha, ndala dhe e takova:

-E more, ku po shkon kështu?–më pyeti zhbirueshëm dhe ngriti, me një gjest të prerë të dorës sprethin e kasketës leniniste–Lëre more, aman, sa të pikëlluar jemi! Po, prit, prit, sepse ende nuk e kemi marrë vesh sa ç’duhet se, ç’ gjëmë na ka rënë! Mirëpo, çfarë do të bëjmë ne pa Enverin, hë?! Na ka lënë Veprat, do të thoshe ti; ja t’i hapim e t’i lexojmë dhe, të mos hedhim asnjë hap përpara, pa i nxënë aq sa duhet porositë e Tij! Mirë, mirë, por nuk është njëlloj; ngado që ta shohësh. Mjerë ky vend, mjerë ne! Por Partinë na e la të fortë, shkëmb graniti na e la! Ore, po nuk më the, ku po vete zotrote , apo ke dalë ngaqë nuk të rrihet dot mbyllur në shtëpi? Ç’e pyet, ashtu jemi të gjithë. Si the, si the?

-Po shkoj për ngushëllim te Zalua; i ka vdekur e ëma. E varrosën sot paradite, por unë nuk munda të marr pjesë.

-Ç’vdekje more dhe, ç’varrim! Jeni në rregull nga trutë ju të artit? Sepse ju, gjithmonë keni qenë problem për Partinë! Ka vdekur Enver Hoxha; janë shpallur pesë ditë zie dhe, vdekje të tjera nuk ka! Iku duke më shtyrë urrejtshëm me krah, a thua se , trupi im e pengonte të çante përpara , ndërkohë që shfrynte dhe turfullonte si kalë. A, ndyrësirë, ndyrësirë e keqe, e shava me veten time, sa shpejt do të të pështyj publikisht mu në surrat… Si t’ia bëja? Mbrapsht kurrsesi nuk kthehesha më, por aty për aty vendosa që, po të hasja tjetër kënd në udhë, t’i shmangesha, ose, së paku të mos i tregoja se, për ku isha nisur; veçse kështu do të arrija të shpëtoja nga komentet dhe interpretimet njollosëse. Çfarë njerëzish! Po kush nuk ishte hedhur përpjetë nga çlirimi dhe ngazëllimi dalldisës, pas hutimit të parë, nëpër ato dhomat e vogla të shtëpive të mjera? Kush nuk kishte filluar të ëndërronte? Kujt nuk ia përfshiu fytyrën një buzëqeshje e pabindur dhe, kujt nuk iu shembën me rropamë ca mure përmbyllës, me të vdekur diktatori? Por frika qenkësh si e ftohta e dheut; nuk del lehtë… Mua, më rrinte mendja te monumenti i Leninit dhe, i Stalinit, të cilët (si çdoherë, me sarkazëm) një gazetar i huaj, i kishte quajtur spaletat e bulevardit të paradave. Më bëhej sikur nuk do t’i gjeja më atje, lart, mbi piedestale… O Zot, o Zot; në shtëpinë e Zalos , kishte aq pak njerëz sa, m’u duk sikur kisha hyrë gabimisht. Mos ndoshta e ëma e tij lëngonte ende në shtrat pa i dalë shpirti dhe, unë po iu shfaqesha mu si ajo kukuvajka që ndjell keq? Por jo, jo…

-Urdhëroni …- më ftoi me zë të mekur e motra e Zalos.

-Ngushëllime!–thashë dhe ia zgjata dorën ngrohtësisht. Më pas ia zgjata gruas së tij dhe, dajës, të vëllait të së ndjerës. Dera e dhomës përballë meje, dera e studios së stazhierit komunist ishte e mbyllur. Sakaq u ula dhe, fill pas meje u ulën edhe të tjerët, a thua se, po zbatonin një mizanskenë drame. Por, dihej, që në mort, formulat e ngushëllimit dhe të shpresës për të ardhmen, disa lëvizje dhe vetë mimika e fytyrës, ishin përgjithmonë të përcaktuara... Po miku im, i zoti i punës, si të thuash, ku ishte? Ra një heshtje e poshtër, nga ato që , kur zgjasin ca si tepër të duket sikur të balsamosin, por e mori fjalën daja dhe, substanca e heshtjes u shpërbë:

-Eee; ç’e gjeti këtë Shqipërinë tonë të gjorë! Vetëm Enveri mund ta udhëhiqte drejt fitoreve të njëpasnjëshme Shqipërinë! Këto ditë zie mund t’i shkosh për ngushëllim në shtëpi çdo shqiptari. Megjithatë, ne nuk duhet të na mundë pesimizmi; ne i kemi ndërkohë nëpër duar veprat e shokut Enver; t’i mësojmë përmendsh ato dhe, të ndriçohemi… Piva rakinë që më vunë përpara, e piva me një nervozizëm të përmbajtur dhe, kur mora në dorë filxhanin e kafesë, pa pyetur aspak për llomotitë me zhargon partiak të kryesuesit (me sa kuptohej) të agjitpropit të fisit, fola me shumë seriozitet:

-Ngushëllime edhe një herë për nënën!–dhe iu drejtova së bijës, motrës së Zalos–T’ju ketë lënë uratën dhe, ju ardhshim për gëzime! Ngushëllime edhe ju për motrën!–dhe iu drejtova të vëllait, dajës, teksa gruas së Zalos i tunda kryet.

-Faleminderit, faleminderit!–ma kthyen në kor–Gëzime paçi edhe ju...

-Iku nëna-u kujtua të përlotej e bija, por të paktën na la të tërëve të rregulluar, me punë e me kalamaj plot. Nuk mori asnjë peng me vete.

-Njerëzit e mirë dhe të ndershëm, kështu ikin zakonisht – predikova unë.

-Ja, iku në të njëjtën ditë me Enverin!–ndërhyri daja, me siguri i bindur se, më mbështeste mua.

-O, po ime motër nuk do të mund të jetonte asnjë ditë pas Enverit. Ah, çfarë veteraneje ishte ajo…

-Po ku është Zalua?–pyeta unë, duke i mëshuar fort habisë.

-O, desha t’jua thosha sapo erdhët, por ndërrova mendjen menjëherë, sepse, si kolegë që jeni–u justifikua daja–arsyetova, se duhej ta dije para meje se, me çfarë është i zënë.Zalua është mbyllur që dje pasdite ja, aty te studioja e tij–dhe më tregoi me dorë atë derën e mbyllur

-Nuk ka lëvizur nga vendi përveçse kur iu desh të vinte në varrim. Ka marrë porosi nga Lart që të shkruajë sa më shpejt që të jetë e mundur një elegji për Enverin, por një elegji që do të përfundojë me optimizëm dhe me shpërthime të zjarrta panegjirike. I duhet ta dorëzojë për botim jo më vonë se sonte.

-Për Enverin po këndon i gjithë populli!–u rrëmbye e motra.

-Për Enverin do të këndojë bota mbarë!–bubulloi daja…

Përfitova nga ardhja e dikujt tjetër dhe u çova. Dhe ika. Zalo, Zerah, zazezu zuziza zëzëzë; ah, por në kthim e dija unë se si do të përgjigjesha, po të më pyeste ndokush se, ku kisha qenë.Te Zalua, te Zalua; kishte hapur shtëpinë dhe priste ngushëllime për Enverin…  

 

1995  

Byroistja

Do të shkonte në Tiranë dhe, shtëpia e saj e re, tashmë do të ishte një vilë e bukur trekatëshe, e shtetëzuar si gjithë të tjerat fill pas çlirimit, kur të zotët e tyre, borgjezët e fëlliqur, i pushkatuan skërkave, i plasën burgjeve, apo në rastin më të mirë, i syrgjynosën fshatrave të fundosur mes kënetave dhe moçaleve, ku rroptoheshin tërë ditën e ditës për një krodhe bukë. Apo nuk e dinte ajo, anëtarja më e re dhe e vetmja e Byrosë Politike, më mirë se kushdo tjetër se, çfarë do të thoshte të punoje në bujqësi; bujkrobëri, do të thoshte, bujkrobëri e shtyrë gjer në shekullin e XX. I internuar, apo edhe kooperativist i lirë dhe me të drejtë vote, njëlloj do ta përballoje sfilitjen.

Vërtet ajo pasi kreu shkollën e lartë të Partisë Vladimir Iliç Lenin, e emëruan kryetare kooperative, (kooperativë e tipit të lartë), por sa e sa vite të panumërta, ishte dërmuar ugareve në të ftohtë e në të nxehtë!

Por Partia ia vuri syrin dhe, ja tani ajo do ta linte fshatin, vendlindjen e saj, që ishte gjithashtu edhe vendlindja e tërë fisit të saj dhe, do të ishte njëri nga të trembëdhjetë personat më të rëndësishëm të Shqipërisë! As në ëndërr nuk i qe shfaqur kooperativistes kokulur një e ardhme rrëzëlluese që i siguronte një jetë të lumtur, mes të mirave dhe, hyrjen në histori, por, me sa duket, fati kur do, vjen e të gjen edhe sikur të kesh humbur në çinimaçin, siç shpreheshin të moçmit; anëtare e Byrosë Politike…

Mirëpo, a do ta justifikonte me punën dhe përkushtimin e saj besimin që kishte Partia tek ajo; pra, a do të ishte në gjendje ta kryente detyrën e lartë që i kishin ngarkuar?

Po; patjetër që po, ndryshe Partia nuk do ta kishte zgjedhur midis shumë e shumë kandidatëve të tjerë. Çfarë ishin të paaftë, komplotistë dhe agjentë të regjur të socialimperializmit, Partia i gjykoi dhe i dënoi me vdekje.

Sa hap e mbyll sytë, me një fjalë, me të marrë lajmit me dritë se ishte emëruar anëtare e Byrosë, ajo e kuptoi, u ndërgjegjësua dhe u bind plotësisht, po, po, që e tillë paskësh lindur; të drejtonte, të urdhëronte me ashpërsi; ç’kooperativë, ç’kazma e ç’lopata, e ç’shurrë e ç’mutra të shpërndarë arave si pleh organik…

Tani, tani do ta jepte ajo kontributin e saj të vyer e të dobishëm për atdheun; ato punërat e gjer djeshme se ç’kishin qenë ca veprime mekanike, të programuara njëlloj si edhe në trurin e thneglave…

E dinte që, gabimet e bëra në këtë detyrë të rangut të epërm, i paguaje me kokë (dhe, kokën nuk ta gjente më njeri!) por ajo, duke përjashtuar pa diskutim vetëm shokun Enver, e zotëronte marksizëm–leninizmin më mirë se kushdo tjetër. Prandaj, as do të trembej ndonjëherë, dhe as do të pengohej gjëkundi…

Tek meditonte për ditën e re që do të zbardhte, duke qëndruar më këmbë aty te dritarja e shtëpisë, që do ta linte qerrja të cilën e dalloi tek ectengecte në sfondin e plepave, të cilët përndiqnin rrjedhën e kanalit vaditës, iu duk si hatërmbetur dhe e tradhtuar! Dhe nuk kishte faj e gjora; sa e sa herë kishte hipur ajo në qoshe të saj, e lodhur dhe e mbaruar dhe këmbët e zbathura, apo me një palë shapka të shqepura që i lëkundeshin e i lëkundeshin jashtë! Kishte hipur sa e sa herë për të vajtur nga njëri sektor te tjetri apo edhe për t’u kthyer në shtëpi dhe, ai dielli i pasditevonës, i dukej gjithmonë mu si ajo lulja e gjembit të gomarit, e ngecur ne bodecin e hostenit të qerrtarit …

Të gjitha, të gjitha i përhiheshin përpara syve; arat e blerta, apo të florinjta, lopët e bekuara, apo dhe tërë kafshët e tjera shtëpiake, që i mplekseshin pandashmërisht me blegtorët, aq sa shpesh, nuk i ndaje e nuk i vlerësoje dot veç e veç; pastaj traktorët dhe autokombajnat gati–gati të adhuruara, ngaqë i shpëtonin fshatarët nga angaritë më të lodhshme, leximi i kryeartikullit te gazetës (Zëri i Popullit) në agullimën verbuese, para se të niste anekënd puna, nëna e saj pastaj, që bobotinte sa herë i ngordhte qoftë edhe një pulë…

Të gjitha, të gjitha i përhiheshin e i lëviznin përpara syve me një shpejtësi të papërmbajtshme, e nganjëherë, përkundrazi, me përtaci e si me pendesë, a thua se lypsej t’i shpoje me atë hostenin e buajve, që të shkathtësoheshin…

Por sa herë e sa herë i kishte pastruar këmbët në kanal, me të dalë në rrugën e asfaltuar automobilistike! I kishte pastruar në ujin e pakët këmbët e buhavitura dhe me thembra të plasaritura më keq se lëkura e breshkës, që të mund të mbathte pas asaj udhe të përshkuar arave zbathur, apo me çizme llastiku, këpucët e mira, të cilat i mbante në çantë, sa herë paraqitej në zyrat e Komitetit të Partisë, ku e thërrisnin vazhdimisht për lloj–lloj mbledhjesh për dhënie llogarie dhe, për t’u njohur me direktivat më të fundit nga Qendra.

Por do t’i linte të gjitha. Të gjitha…

Me të hyrë në mjediset e vilës, u nguros aq befasisht sa, pothuajse nuk luante dot as sytë majtas–djathtas. Ata të Drejtorisë së Pritjes ia kishin mobiluar ndërkohë shtëpinë e re kat më kat dhe, njëherësh, ia kishin pajisur edhe me të gjitha sendet e domosdoshme për një jetë komode të rangut të saj.

E shoqëruan duke i dhënë shpjegimet e nevojshme për çka ajo i pyeste dhe, për fat u larguan pa e zgjatur, prandaj byroistja gjeti kohën të lëshohej nëpër shtëpi e shpenguar, së bashku me të shoqin e heshtur që vetëm buzagazej si budalla dhe me të tre fëmijët që kërcenin si keca, duke lëshuar ca britma të mprehta primitive, sa herë hapnin apo mbyllnin ndonjë derë, gjersa ndalën te dhomat e tyre të gjumit…

Vila, para se të hynin ata, banorët e ardhur nga fshati, kishte shërbyer si ambasadë e një shteti europianoperëndimor dhe, ata, me sa dukej lehtësisht, e kishin mirëmbajtur për mrekulli; anekënd në oborrin e përparmë të konturuar hijshëm prej ligustrave, kishte trëndafila të kuq melankolikë, ndërsa në oborrin e pasmë ndodhej një basen blu blu si qiell vjeshte, të cilin, siç i shpjeguan, ata perëndimorët e përdornin si pishinë, duke u larë fare lakuriq, si të degjeneruar që ishin…

Por për të gjitha këto do të mendonte dhe do të vendoste më vonë se çfarë do të bënte; do t’i shkulte trëndafilat dhe, në vend të tyre, fjala vjen do të mbillte ca rrënjë portokallesh, por ndoshta edhe ca rrënjë domatesh dhe, a do ta mbushte me dhe e me gurë, nëse e lejonin, atë rezervuarin, a ç’dreqin ishte, me gjithë atë tubin e gjatë në mes, që harxhonte ujë kot së koti, apo do ta linte ashtu pa i rënë më ndër mend për të?

Megjithatë, porosia e atyre që e kishin ndihmuar përgjatë shpërnguljes, gjithsesi të mundimshme dhe acaruese, që të mos merrte shumë gjëra me vete nga fshati, kishte qenë mjaft me vend; gjyma bakri, kova, vedra e veksha, qypa të thellë si pus, sofra, tepsi e tasa me përmasa të pabesueshme, si të ishin enët e Polifemit, nuk i preku me dorë fare, por ia la s’ ëmës, që mbeti e vetme, ngaqë nuk pranonte kurrsesi të shkëputej nga qoshja e saj…

Hë për hë, i nevojitej të lahej e të pudrohej çdo ditë, të krihej, të vishej e të mbathej me kujdes të madh; të mos e ngrinte zërin asnjëherë (madje, as me mvartësit, sepse i bëhej zakon i pakontrollueshëm) dhe, kur të dilte në trotuar, përpara portës së vilës, e shoqëruar gjithë sy çelësi nga rojat, të mos nxitonte të hapte vetë derën e Mercedesit të zi luksoz, por të ndalte e të priste një grimë sa t’ia hapte shoqëruesi i saj i parë.

Sa shumë porosira i kishin dhënë të tjerët, por sa shumë i kishte dhënë edhe ajo vetes për t’i pasur rreptësisht parasysh, megjithatë e shqetësonte veçanërisht, aq sa nuk e ndalte dot, kuqërrimin shpërthyes në fytyrë, ajo kapardisja (me dashje, apo pa dashje) në ndenjëset e buta dhe të rehatshme prej lëkure të veturës së saj të parfumuar që xixëllonte gjithandej; ndjehej si e kërcënuar, ngaqë mund të ndizte mërira dhe zili te ndonjëri nga ata që ta prishnin prokopinë si me magji, duke llomotitur kinse shkarazi e me shaka në një mjedis, ku ngjiste fjala; e mo si shumë shpejt u llastua ajo e sapoemëruara; dale, dale, nuk ka hequr ende shpërgënjtë nga prapanica!

Po, po kushdo mund të këpuste broçkulla sa t’i tekej dhe, hajt t’ia mbyllje gojën!

(Ah, moj qerre, moj qerre, me buaj që heshtin edhe kur i shpon…)

Po ç’qerre e ç’fshat e ç’baltra; u tha njëherë kjo! Byroistja me t’ia hedhur javës së parë në detyrën e re, nisi të ngrefosej vërtet me vetëdije në Mercedes, ndonëse pa e përcaktuar dot se kujt kërkonte t’i bënte sfidë? Por herë–herë, ia kishte ënda fort të gjendej ballë për ballë me disa nga ata birbot e kooperativës, apo me disa nga ata kuadrot idhnakë të Komitetit të Partisë të rrethit që e përfshinte gjer dje, por, e pse jo, edhe me ndonjë kuadro të lartë të Partisë, në Qendër, që e kishte mahitur dhe e kishte tallur haptazi për sa kohë ajo militonte në fshat. Ah, por ajo mësoi edhe vetë fap –fap të përçmonte dhe të qesëndiste, mësoi të vështronte me sy gjysmë të ulur, si ai që të mat e të peshon; përpunoi në fytyrë një plastikë të stërholluar prej aktoreje, duke arritur në çast të kalonte vijueshëm nga një grimasë që shprehte neveri dhe përbuzje, në një grimasë tjetër, që shprehte gjithë shëmti servilizëm të tejngopur me ëmbëltim të lëtyrshëm…

Në zyrë, ndonëse ajo ndodhej në ngrehinën masive të Komitetit Qëndror, veçse dyqind metra larg vilës së saj, shkonte me makinë (për arsye sigurie) dhe, mbrëmjeve e bëri zakon të hynte e të dilte në Shtëpinë e Partisë nr.1, e cila gjithashtu ndodhej në Bllok, ku shokët e Byrosë mblidheshin dhe bisedonin për çështjet ndërkombëtare orë e orë të tëra, pinin kafe ekspres, tymosnin cigare Partizan, ashtu si edhe Komandanti, shfletonin dhe konspektonin rresht për rresht veprat e pashtershme të Tij, apo ndiqnin edhe ndonjë film të rekomanduar, ashtu të zgërlaqur dembelisht në ca kolltukë si furriqe.

Kështu quhej: Shtëpia e Partisë dhe, kishte disa të tilla; njëshi, dyshi, etj. Me sa kuptohej, iu kishin vënë emrin e Shtëpisë së Themelimit, (shtëpisë – muze në rrugicat kapilare të Tiranës) që ta aktualizonin dhe ta shumëfishonin pa shkëputje atë togfjalësh dhe, kësisoj, t’i kthenin ato shtëpi në tempuj të kultit marksist…

Në dyqanin e Bllokut, dëng me ushqime dhe me rroba të jashtme, dukej rrallë e më rrallë dhe, më së tepërmi e yshtur nga fëmijët, të cilët nuk ngopeshin e nuk ngopeshin së bleri këpucë pulovra dhe pantallona xhins, që asaj , punonjëses së Partisë, i dukeshin tepër ekstravagante, por çfarë të bënte? Së pari, i vinte keq t’ua prishte harenë fëmijëve dhe, së dyti, por që ishte edhe më delikatja, si ta ngrinte zërin dhe të bërtiste, ndërkohë që të gjithë fëmijët e tjerë të Bllokut, të atilla rroba vishnin, madje edhe ca më moderne, sepse i porosisnin dhe i blinin vetë jashtë shtetit. Por edhe ajo, duke parë e duke bërë, jashtë shtetit do t’ua blinte fëmijëve që ç’ke me të!

Për fat, ai vit që ajo u vendos në kryeqytet, qëlloi viti më liberal i diktaturës së proletariatit dhe asaj, që nga dritarja e Mercedesit, jo rrallëherë i kishin zënë sytë nëpër rrugë vajza me minifund dhe, djem me pantallona kauboj dhe me flokë të gjatë që ua mbulonin veshët dhe qafën. Madje, thoshin, ja atje nëpër zyrat e Komitetit Qendror se, festivali i ardhshëm i Këngës në Radiotelevizion, do të ishte krejt ndryshe nga vitet e shkuara; do t’i këndohej dashurisë së lirë, vjeshtës së pikëlluar, apo pranverës përndezëse, muzika do të ishte ritmike, ndërsa prezantuesi i tij do të dilte në skenë me një xhaketë me kopsa metalike, teksa partnerja e tij me minifund dhe me një bluzë me dekolte të ekzagjeruar…

Askush nuk e dinte çfarë po ndodhte në të vërtetë, por, të gjithë prisnin ta ngrinin zërin në kupë të qiellit, apo (ku ta dije?) ta ulnin kokën gjer në gjoks, por sidoqoftë; nga çdo drejtim që të merrej kthesa, ajo për veten e saj, ishte brenda, sepse vazhdonte të vishej fare thjeshtë, ndonëse në vesh i kishin mbërritur nja dy barsoleta që e vinin në lojë, pale pastaj, gratë, që, një e dy thoshin: ç’më je veshur kështu, kaq démodé, më keq se …

Por si guxonin njerëzit e i jepnin gojës, megjithëse e dinin që kishte një ligj që, i dënonte të gjithë ata që shpifnin kundër drejtuesve të lartë të Partisë, apo i ofendonin ata publikisht. Po kë të kapje? Llafazanët, apo ku ta dije saktësisht se kush, arrinin gjer atje sa të thoshin se ajo me siguri ka qenë kodoshja e disa ministrave, përndryshe si u ngjit aq lart, duke i lënë pa mend të tërë? Apo është e zgjuar ajo …

Por më të liq se ata që i hapnin këto llafe, ishin ata që ia rrëfenin asaj, gjoja që ajo të merrte masa në kohën e duhur dhe të mbronte dinjitetin e saj dhe të familjes. Po si të mbrohej ajo; të shkonte e të raportonte te Enveri?! Pika! …

Në njërën nga ato mbrëmjet e çlodhjes aktive, shokët (e Partisë) e ftuan të luante së bashku me ta ping–pong, lojë, emri i së cilës, asokohe, përveçse në sport, përdorej edhe në diplomaci, nëpërmjet formulimit metaforik politika e ping–pongut.

Byroistja kishte buzëqeshur fajësisht, duke iu thënë se, nuk dinte të luante. Të mësojmë ne, ia kishin kthyer ata njëzëri dhe, ajo kishte pranuar, aq më tepër që, patronazhi i tyre i tingëllonte plotësisht: të mëson Partia…

Ajo kishte dëgjuar se, brezi i ri i Bllokut, brezi me historira dashurish, më keq se në ato telenovelat e pafundme amerikane, të cilat kishte nisur t’i ndiqte rregullisht edhe vetë, nuk luante ping–pong; brezi i ri luante penis, siç e kishte fiksuar ajo në kokën e saj se quhej ajo lojë. Prandaj i qe kthyer të shoqit dhe i kishte thënë: dua të blej një kostum penisi, por atje te dyqani ynë, në Bllok sikur nuk kam parë. Ç’thua moj? Aha, kërkon të blesh prezervativ; kështu thuaj. Po ç’t’u shkrep; ne nuk kemi përdorur kurrë. Ç’prezervativ, o i shkulur; kostum, kostumin e asaj lojës me top të vogël. Kostum tenisi? T e n i s i, moj, se për pak na turpërove fare…

Pa u ngutur, por edhe pa u vonuar, siç porosiste pareshtur edhe Partia, do t’i rregullonte një e nga një të tërë punët e veta; së pari do të merrej me fëmijët; do t’i shpinte në shkollat më të mira të vendit dhe, kur te mbërrinin moshën për në universitet do t’i çonte jashtë shtetit. Ato shfaqjet e huaja iu bënin dëm fëmijëve të popullit, jo fëmijëve të qeveritarëve dhe partiakëve të lartë…

Pastaj do të fuste edhe të shoqin në një punë të rehatshme, sa për të thënë, sepse nuk po e duronte dot që sorollatej e vinte vërdallë nga mëngjesi në mbrëmje, duke iu qarë gjoja me shaka mjeshtakëve: ja, në shtëpinë tonë mbizotëron rendi matriarkat; unë as flas më e as më dëgjon më njeri. Tani nuk thonë më: e shoqja e filanit; tani thonë: i shoqi i filanes, hahaha...

Por ajo do t’i rregullonte të tërë me soj e sorollop, që të mbanin e të mbështesnin njeri–tjetrin sa herë të paraqitej nevoja...

Kur i erdhi e ëma në vilë për të bujtur ca ditë, me një bohçe basmeje në dorë, byroistja u gëzua shumë, sepse do ta kënaqte, më në fund, me gjithë ato të mirat, do t’i rrëfente fill e për pe shtëpinë e re dhe, do të përpiqej t’i mbushte mendjen që të linte fshatin dhe, të jetonte me ta, në Tiranë. Por fëmijët varën turinjtë, a thua se i ofendoi ndokush dhe, nuk e mirëpritën ardhjen e gjyshes së tyre, ngaqë ajo dallohej që tutje që ishte një fshatare dhe, binte ende era popull.

Ish kooperativistja, e vuri re menjëherë armiqësinë e fëmijëve ndaj atij njeriu që kishte mbetur në fshat, prandaj i mblodhi me ngut dhe i qortoi rreptë, duke iu tundur mu në surrat gishtin tregues dhe, duke ua kujtuar se, ishte pikërisht ajo gjyshja zemërdhembshur që i kishte rritur dhe u kishte ndenjur te koka, kur sëmureshin. Por plakës nuk i qeshi buza asnjë çast të vetëm; ngjiste dhe zbriste shkallët me duart në ije si vegje shtame dhe, rënkonte dhe ankohej: ç’është kjo punë kështu, të më vënë përpara për të ngrënë e për të pirë të tjerët, të m’i marrin ndërresat e të m’i lajnë bijat e botës; unë jam e zonja të mbaj në këmbë një shtëpi me njëqind shpirtra…

Por e bija–kuadro i bënte çdoherë me shenjë që të heshtte dhe, kur mbeteshin vetëm me njëra–tjetrën në shtëpi, niste e i tregonte qilimat persianë, shtruar dhomë më dhomë, perdet e gjata, gjithë motive florale, mermerin me dritë të thellë nëpër shkallë e nëpër korridore, bufetë, abazhurët e rëndë shumëllambësh, tablotë nëpër mure, pasqyrat e kristalta (që për çudi, nuk të deformonin!) dhe, pas çdo gjëje, i thoshte: edhe këtë borgjezëve ua kemi marrë, edhe këtë, edhe këtë, patjetër që borgjezëve ua kemi marrë, posi; dhe nuk u lamë të gëzonin një majë gjilpëre…

Dhe psherëtinte gjithë gërvima të thata fyti, a thua se, ishte vetë ajo që ishte përplasur me borgjezët dhe i kishte ndëshkuar…

Një mëngjes me shi, me një shi tërë pëshpërima si thashetheme, plaka u ngrit të ikte. Bohçen prej basmeje ia kishin zhdukur dhe, në vend të saj i kishin përgatitur për t’ia dhënë me vete dy çanta të mbushura me plaçka të reja.

Te porta e vilës, ku e priste makina e dytë e anëtares së Byrosë Politike, plaka u përshëndet me të gjithë, dhe, në fund, pasi e puthi të bijën në të dyja faqet, i pëshpëriti në vesh: kujdes moj çupë, se mos t’i marrin komunistët të tëra ç’ke…

2006

Librat përtokë

Po ecja drejt kafenesë, për t’u ulur ja, atje, te njëra nga karriget ndën gështenjat e egra, kur vura re anës trotuarit dikë që po shpërndante mbi pllakat e hirta disa libra. Ishte goxha burrë dhe atë punë po e kryente me kujdes dhe seriozitet, i bindur, siç duket, se ajo ishte më e dobishme se vetë shtrimi i një tapeti të kuq ceremonial, të cilin e shkelin me hapa të shtrirë karriere burrat e ekzaltuar të shtetit…
Librat mbi trotuar u vendosën, më në fund, të puthitur me njëri-tjetrin, ashtu si edhe pllakat, që të bëhej i mundur leximi i titujve dhe autorëve të tyre dhe, unë teksa kisha ndaluar, fillova t’i këqyr me vëmendje dhe kërshëri. Ja, një librari ambulante, i thashë vetes me shpoti; i shkreti libër! Po përse i shkreti libër? A nuk t’i sjellin, tashmë, tregtarët mallrat e tyre mu përpara hundës, aq sa nganjëherë pengojnë edhe lëvizjet e kalimtarëve? Kështu lypset në ditët tona, përndryshe, malli që mbahet brenda mureve të dyqanit, të mbetet pa shitur, sepse nuk josh blerës. Ja, shihi këto femrat që venë e vinë pa pushim; gjoksi jashtë, kërthiza jashtë, pantallonat krejt tejdukëse, aq sa shihet gjithçka pas tyre, meqë brekët nuk mbulojnë më gjë, sepse s’janë veçse një kordon i lakuar…
Po, po; çdo gjë jashtë, mu në mes të këmbëve, mu përpara syve. A nuk ka ngjallur televizioni një psikologji të papërmbajtshme ekzibicionizmi?
Nisa të lexoj titujt dhe autorët: Karl Marks/ Teoritë e Mbivlerës. Servantes/ Don Kishoti. Kalinin/Mbi edukimin Komunist. Fan Noli/ Topi i Lidhur/ Ismail Kadare/ Ëndërr Mashtruese. Fatos Arapi/I Përkasim Komunizmit…
Pa shih, pa shih; nuk mungonte pothuaj asnjë nga poetët dhe prozatorët e hierarkisë sonë letrare, të cilët, të shpenguar prej marrëzisë, që i ka ndezulluar, janë në një sherr të madh mes njëri-tjetrit, për zënien që së gjalli të vendit të parë. Dhe, janë po ata që i përkisnin atij rregjimit, të cilin, si matufër që jemi, besojmë edhe sot e kësaj dite, se e kemi shembur dhe asgjësuar përfundimisht, duke harruar se, udhëheqësit e tij shpirtërorë mund ta klonojnë një ditë lehtësisht, nëse do t’ua dojë qejfi. Çfarë çudirash shqiptare! Dhe shih ç’tezë kanë shpallur këta farë hierarkësh: realizmi socialist duhet të sulmohet dhe të poshtërohet pikërisht nga vetë shkrimtarët e realizmit socialist!
Çdo libër, i hedhur përtokë, kushtonte vetëm 100 lekë. Si Linja 150, mendova, ku mund të blesh me të njëjtin çmim edhe një furçë dhëmbësh, edhe një shenjtor të vogël prej allçie të bojatisur. E pra, edhe Marksi, edhe Don Kishoti, një çmim kishin: 100 lekë…
Por nuk po e kuptoja, përse po tregohesha aq shumë kureshtar? Aha; po sikur të ishte edhe ndonjë nga librat e mi ja, aty mbi rrasat e ftohta, ndonjë nga librat e mi me një dedikatë përplot shpërthime poetike dhe e shkruar dridhshëm nga emocioni? M’u kujtua episodi i librit të Bernard Shout, i cili shkoi dhe e gjeti pa dashur te një bukinist me gjithë dedikatën që i kishte bërë mikut të tij mosmirënjohës dhe, për pak sa nuk qesha me zë.
-Kë dëshironi të blini, zotëri? – m’u drejtua me përulësi të tepruar shitësi ambulant.
-S’e di. Një herë për një herë vetëm po shoh. Po a mund t’ju pyes, nga i keni siguruar gjithë këto libra? Mos ia keni blerë ndonjërit që ka ikur ndërkohë me lotari në Amerikë, apo në Kanada? Sepse largohen fatlumët dhe, ja çfarë librash na lënë ne këtej…
-Jo, jo; janë librat e një magazine, që u boshatis urgjentisht dhe, u rimbush me kafe dhe cigare; kështu mora vesh.
Shumë mirë, shumë mirë sepse, hajt ta pësoje si Shou sarkastik, megjithëse shqiptarët janë marifetçinj dhe, e heqin fare faqen e frontespicit, ku mund të jetë hedhur me bukurshkrim dedikata…
Nuk vendosa të ble ndonjë libër, prandaj u ktheva dhe u ula te një tryezë fare pranë librave të shpërndarë mbi trotuar, që rrezikoheshin veç të tjerash, të shkeleshin nga këmbët e kalimtarëve, që i hidhnin kuturu. Por u befasova, kur vura re se, pas pak, përreth tyre u grumbulluan mjaft njerëz. Përkuleshin për t’i parë, ashtu siç duhet të përkulesh për të parë çdo gjë të shtrirë përtokë, por në fund largoheshin pa blerë gjë.
Sakaq, mbërriti edhe miku im dhe porositi shpejt e shpejt kafenë dhe ujin e gazuar. Atë çast, një grua e shëndoshë, gjithë fjongo dhe lidhëse, që llastohej ende si koketë e vonuar, ndaloi me vështirësi përpara librave, sepse mezi e përballonte tërheqjen që ushtronte ndaj saj qeni i madh që e shoqëronte.
-A e keni librin “Zonja me Kamelie”? Po librin “Bija e Mallkuar”? Po ç’libra keni atëherë ju! – dëgjova se si u habit e indinjuar zonja me qen.
-Ja zonjë, këto që shihni…
-Po te kjo çanta e zezë, aty rrëzë pemës, ç’libra ke? T’i shoh edhe ato që ke aty brenda!
-Këto që shihni përdhe janë edhe aty brenda në çantë, zonjë, më kuptoni; unë për t’i shitur i kam të gjithë: “Gjëmojnë Kontinentet”, “Dekameroni”, “Përballimi”…
Ndërkohë, qeni i madh pa mëgojzë, i hodhi putrat e para mbi libra, a thua se po përpiqej t’i shfletonte, por zonja e vuri re dhe e qortoi ëmbëlsisht.
-Jo ashtu, shpirti i mamit, jo ashtu! Si jemi zotuar: të sillemi mirë dhe, veçse mirë; e pra!
Qeni u tërhoq menjëherë, por dukej se po bezdisej nga të ndenjurit në një vend, kot së koti.
-Ah, racë e keqe, racë e keqe! I thua edhe shpirti i mamit, palé! Gjer dje e mbaje frymën tënde gjallë me një tallon të qelbur, kurse sot shkon e i ble qenit mish të freskët, apo edhe lloj-lloj sallamrash…
-Mos u nxeh dhe mos shfry! – më përmbajti miku im – Lëre qyqen, sepse atë qen ka. Me të i gdhin ditët, me të i ngrys; burrin dhe fëmijët e saj janë hallakatur prej vitesh nëpër Europë.
-Shih, shih…
-Por, po më bën përshtypje fakti se askush nuk po ble, qoftë edhe një libër të vetëm. Të gjithë veçse shohin. Njëqind lekë për kafe dhe ndonjë gjë tjetër pas kafes, e prishin pa hezituar, kurse për të blerë një libër e vrasin mendjen shumë.
-Ndoshta kërkojmë ndonjë libër që flet kundër tërë librave. Është botuar ndërkohë një i tillë?
-Ç’thua, të lutem! Por ja, këta janë njerëzit, këta që sheh çdo ditë nëpër rrugë dhe nëpër kafene. Kush prej tyre të duket si lexues?
-Më fal, por asnjeri. Të gjithë janë të shqetësuar veçse për të mbijetuar dhe për të harruar disi hallet pas sportit dhe atyre telenovelave idiote të përditshme.
-Ha ha ha! Përherë m’i zë në gojë ato telenovelat. A mor’ i shkretë, sa jashtë kohës je! A e di çfarë dëgjova rastësisht në televizor, para se të vija këtu? Gjeje, kush është dashnori aktual i Silvanës në telenovelën Ah, kjo dashuria, e pyeste drejtuesja e një konkursi të ftuarin në studio. Konkurruesi, një çunak i ri spitullaq, e gjeti, sigurisht, pa u menduar fare dhe, kësisoj fitoi një magnetofon, apo një celular; s’e mora vesh mirë…
-Të kishin guxuar ta pyesnin atë gjysmëgjelin për autorin e ndonjë libri, atëherë të shihje ti se sa do të ishte në gjendje ai të përgjigjej saktë.
-Autorin e ndonjë libri? Dhe ti vret mendjen që të zgjedhësh një për një fjalët, kur shkruan, përpiqesh t’i ringjallësh të harruarat padrejtësisht, duke krijuar herë - herë edhe të reja.
-Ç’të bësh; kjo me sa duket, është zeja jonë e vetme. Ja, që këtë punë mësuam të bëjmë. Por ka nga ata radikalë të poshtër dhe të papërgjegjshëm, që kanë thënë fjalën e fundit: nëse teksti letrar, çfarëdo qoftë ai, nuk shërben si lëndë e parë për spektaklet televizivë, apo për filmat, atëherë, për çfarë tjetër mund të shërbejë?
-E, ç’fjalë e fundit? A e di ti se nuk e kanë dhe aq keq ata? Por, s’të pyeta; a e ke takuar këto ditë? Këto ditë që i ka dalë një emnak killer? Mendo çfarë situate: dy vetë me të njëjtin emër, njëri poet, tjetri kriminel. Në fillim, siç më treguan, qenkësh bërë nervoz, madje është ndjerë i terrorizuar, duke e dëgjuar ditë të tëra emrin e tij nëpër emisionet e lajmeve, apo duke e parë me shkronja të mëdha në faqet e para të gazetave; por pastaj paskësh nisur të argëtohet; madje edhe të trimërohet. Më kanë thënë se bën shaka nëpër kafene, shaka për t’i dhënë, me sa duket, zemër vetes, duke thirrur me zë kërcëllitës: e shihni ç’emër kam unë? emër të vërtetë cubash…
-Shih, shih budallai! Në vend që të ngutet për ta botuar sa më shpejt që të jetë e mundur atë librin që ka në shtypshkronjë, shkon e thotë marrëzira lart e poshtë. Ta botojë librin dhe, ke për të parë po nuk iu shit menjëherë. Njerëzit, të intriguar së tepërmi (ndërkohë, policia po e ndjek këmba – këmbës vrasësin) do të rendin ta lexojnë, të prirur për të gjetur kushedi se ç’lidhje të pashpjegueshme midis emnakëve…
-Bukur!…
Pas disa ditësh, tek po shkoja përsëri te kafeneja, vura re gjethet e para të verdha majë gështenjave të egra. Ishte një e verdhë tërë rrëzëllima të largëta drite. Ah, nostalgjia e vjeshtës, për të cilën gjithmonë mund të shkruash diçka…
Ashtu, përplot ëmbëlsi në shpirt, iu afrova librarit ambulant, që vazhdonte punën e tij të nderuar në trotuar dhe, e pyeta:
-Hë, si ka shkuar shitja e librave?
-Mirë, le të themi. Për shembull, Teoritë e Mbivlerës i Karl Marksit ka ecur mjaft, por se ç’ka nxjerrë një libër ai vrasësi i atij kolonelit të policisë; e bleve?…


2003