Ditë e bukur

Sa shumë priresh t’i gëzohesh një dite të bukur dimërore me orë të shkurtuara, që hapet pas një jave të tërë të zymtë plumb, me shira të pandalshëm dhe me një ndriçim aq të pakët sa, të lodhen sytë dhe të dhemb koka!
Kështu pra kështu; në një ditë të tillë, gjithë ngjyra tejdukëse, mu si ajo lulja e brishtë që çel ngutshëm në pjerrësinë me erë të shkëmbit, po ecja nëpër rrugët e Tiranës, me të cilat jam dashuruar pandashmërisht që prej gjashtëdhjetë vitesh.
Shihja njerëzit që venin e vinin, reklamat e reja që ishin shpërndarë nga të katër anët dhe, përpiqesha të thithja sa më tepër aktualitet, siç thuhet rëndom mes shkrimtarëve dhe gazetarëve…
Më kishte përfshirë vetvetiu një këndellje gati fëmijërore prej dritës dhe, nuk desha kurrsesi të mërzitesha, apo të shqetësohesha nga ndonjë punë që mund të më nxirrte andrralla…
Pas nja tridhjetë minutash lart e poshtë u futa pa e kuptuar në Pazarin e Ri dhe, po shkrihesha duke parë dyqanet e ngjeshur njeri pas tjetrit, me lloj – lloj mallrash jashtë dhe brenda, kur dëgjova një zë të njohur që më thirri nga trotuari përballë:
- Epaminonda…
Hehe; ishte poeti XX, miku im i mirë, që me sa dukej, ishte shëruar tashmë plotësisht dhe ja, kishte dalë të shëtiste ca, ndoshta ashtu si edhe unë. Isha mësuar prej vitesh të më drejtohej në fillim të takimit, apo të bisedave me emra nga më të çuditshmit, për të përftuar një sens humori, por sidoqoftë Epaminonda nuk më kishte thirrur asnjëherë më parë; me Maksimilian, bie fjala isha mësuar, me Lukrec gjithashtu, por këtë radhë, ku ta dish nga e gjeti Epaminonda?
Kishte veshur një kostum të zi elegant, që i rrinte më së miri në trup, apo nuk ishte dobësuar dhe e kishte rrafshuar barkun! Po kot nuk më kishin thënë të gjithë pa përjashtim ata që i kishin shkuar për vizitë XX në shtëpi se, ai sakaq ishte për mrekulli. Me sa dukej, do të më shqitej njëherë e përgjithmonë nga mendja ajo kronika e shpifur televizive, ku miku im poet, i përhumbur dhe i pandërgjegjshëm, i mjerë dhe i mbaruar, qëndronte ndenjur mbi barelë, në kabinën e një autoambulance që do ta shpinte në aeroportin Nënë Tereza, prej nga do ta nxirrnin jashtë shtetit, për një kurim më të specializuar…
Po po; do të më fshiheshin nga mendja ato plane, që nuk e kuptoj dot se, kush këmbëngul me arrogancë, me poshtërsi dhe tinëzi që të xhirohen e të transmetohen për publikun, duke shkelur dhunshëm privatësinë e njeriut, pa le të një artisti?!
Po çfarë po broçkullisja; dale, dale…
Kapërceva trotuarin, ashtu sipas zakonit tim të keq, duke u shkarravitur përmes makinave të egra (të egra, siç janë edhe kafshët të egra) dhe e rroka fort për qafe mikun tim të mirë. Mikun tim të mirë.
- O Zot, nuk isha më kot i lumtur unë sot, që me t’u ngritur nga krevati, në mëngjes; ja çfarë më priste! Do të takoheshim bashkë! Ke dalë për qejfin tënd, apo je nisur të kryesh ndonjë punë?
- E posi,shtatë janë ato, shtatë...
- Më foli për ty para tri ditësh edhe Fredi; i vajta në shtëpi XX , më tha; o, ishte shumë mirë...
- Fredi, ai i shkurtri fare, ai i gjati fare. E, shtatë posi.
E vështrova pingulshëm në sy mikun tim,e vështrova me keqardhje dhe i tronditur në çast, pa u përmbajtur dot. A, të poshtërit kolegët e mi, të pasinqertët e pandreqshëm, të pakurajshmit, përse çdoherë që i kisha pyetur për XX, më kishin thënë se, më në fund, me t’u kthyer nga jashtë, ishte po aq mirë, me shëndet sa ç’kishte qenë edhe para se t’i binte ajo e flamosur sëmundje, që ia hoqi kujtesën? Ç’mirë zeza! Ku vajta e theva këmbën dhe, e takova! Ah, të kisha mbetur me bindjen se, miku im, poeti i shquar i kombit, ishte vërtet për mrekulli!
Por tani e kisha përballë dhe, veç tronditjes ,u ndjeva edhe fajtor për gjendjen e tij.
Si të veproja? Fytyra e tij si e maskuar, nuk shprehte asnjë emocion, ashtu e mpirë dhe e mbetur pa mimikë; posi posi; shtatë shtatë…
- Vemi gjëkundi për një kafe?- i propozova me ta përmbledhur njëfarësoj veten. Ç’të bëja tjetër, ta lija aty në trotuar dhe, të largohesha ?
- Kafe, kafe posi…
Ia vura dorën në sup ngrohtësisht dhe, u nisëm në atë drejtim që kishte marrë ai, para se të piqej me mua. Por me të përshkuar disa metra, ashtu pa biseduar me njeri – tjetrin, na doli përballë bashkëshortja e tij, që, kur më pa, u shkëput nga të dyja shoqet e saj, me të cilat qe zënë përkrahu dhe po fjalosej thuajse kokë më kokë dhe, erdhi e më zgjati dorën, çuditërisht e çelur në fytyrë.
- Të falënderoj që po e shoqëron XX. Ah, sa më bëhet qejfi, kur i shoh përsëri disa shokë të tij ta takojnë, ta nderojnë dhe, të rrinë me të! Për ata të vërtetët, dua të them; jo për ata që nuk të shkelin kurrë në derë kur ke gëzim, sepse nuk e përballojnë dot mbarësinë tënde, ama kur je në të keq, turren me vrap të parët e të mbijnë te pragu, sepse ndihen rehat e të plotësuar mes dertit tënd.
- Nuk ishte fare nevoja të më falënderoje për kaq gjë, aq më tepër që ne u takuam krejt rastësisht. Siç edhe e di, ka pasur gjithmonë nga ata grafomanët, që vdisnin të dukeshin ca rrugëve në krah të XX. Por mua, në vend që të më falënderoje, duhej të më kritikoje pa të bërë syri tërr, që nuk u hodha ndonjë mbrëmje andej nga spitali, kur u shtrua XX në fillim këtu në Tiranë, pa le pastaj nga shtëpia, ku do ta kisha më mbroth.
- Nuk kam të drejtë të të kritikoj; jo jo.
- Atëherë po sqarohem; nuk erdha as në shtëpi e as në spital me ndërgjegje të pastër. Pse? Sepse kurrsesi nuk desha ta shoh mikun tim në atë gjendje tepër të rënduar të ditëve të para të sëmundjes.
- Ti njihesh për njeri i fortë?
- S’jam i fortë.
- Të jetosh me një poet, por besoj se edhe me çfarëdo artisti tjetër, do të thotë, të jetosh në një farë mënyre, përgjithmonë me një të shqetësuar kronik, në mos edhe më keq. Dikur XX e dokëndisnin me shpoti, duke e përcaktuar si karakter anti institucional dhe, ku nuk e hodhën; në minierë, në fshat! Tashmë e quanin njeri që të hap telashe dhe, plasën gjersa e nxorën në pension! – Dhe iu kthye të shoqit po me atë nerv – Përse je veshur kaq hollë? Ende nuk bën aq butë sa për të dalë vetëm me një xhaketë dhe një këmishë; shih shokun tënd; ka veshur gjithë këtë xhuboto! Do të ftohesh! – e përmbylli përkujdesjen qortuese e shoqja, por poeti nuk iu përgjigj.
Ah, turfullova së brendshmi, ktheja o Zot shëndetin këtij njeriu…
- Ne po vazhdojmë. - i thashë gruas së përkorë dhe, ia vura sërish dorën në sup XX – Mirupafshim motër. Së shpejti gjithçka do të jetë si më parë. Ja, mua më njohu; më pa që së largu dhe më thirri.
- Eh, është fat i madh që nuk mbeti në shtrat! – ma ktheu dhe, sakaq u pikëllua dhe në fytyrë i ra hija …
- Vemi tek Odeoni? – i propozova XX – Tek Odeoni ti je si në shtëpinë tënde; ke njëzet vite që vete, apo jo?
- E, shtatë janë, shtatë; vemi…
Në mjedise të njohura dhe, për më tepër, edhe midis njerëzish të njohur, ku çdo objekt, çdo orendi dhe çdo portret i atyre që të qarkojnë lidhet me ngjarje dhe emocione të pafundme të jetës tënde, është më e lehtë dhe, më e pranueshme të besosh që, kujtesa e humbur mund të rikthehet, dalëngadalë, qetësisht, mu si ato pamjet e fotografive të zhytura në solucionin zhvillues.
Kështu, edhe XX , në kafenenë e tij, mes të qeshurave dhe shakave, nganjëherë edhe mes këngëve të dashura të vendlindjes së tij, por herë – herë duke dëgjuar edhe vargje të poezive të tij (duke i dëgjuar përsëritshmërisht si lutjet) mund t’i kthehet kujtesa. Kujtesa. Identiteti i tij.
Në të kundërtën, në mjedise të reja dhe të panjohura, me siguri do të çoroditej krejt, duke u keqësuar edhe më tepër…
Këto ishin bindjet e mia dhe njohuritë e mia, prandaj edhe Odeonin e gjykova si vendin më të përshtatshëm në këtë rast...
Te sheshi përpara kafenesë, te sheshi me vazo të mëdha lulesh dhe, me rrape ndanë trotuarit, vura re që tutje dy miq të rinj të XX; njeri president i një firme ndërtimi, tjetri një oficer i liruar, që mëtonte orë e çast se, kishte nisur të shkruante një monografi voluminoze të XX. Nuk i ndahej e nuk i shqitej XX, a thua se ishte ndonjë aktor ambicioz që do të luante rolin e poetit e, për këtë arsye, i nevojitej medoemos t’i mësonte gjithë huqet, veset dhe gjestikulacionet...
Dukeshin të mërzitur dhe kur na vunë re u gjallëruan dhe filluan të lëvizin si të ndërkryer.
- Tungjatjeta; - i përshëndeta ftohtë – po prisnit XX?!
- Po, por u shqetësuam sepse u vonua pak si tepër; folëm në celular me ata të familjes dhe na thanë se XX kishte dalë nga shtëpia para ndonjë ore; kupton? Nga shtëpia e XX vihet këtu vetëm për dhjetë minuta – më sqaruan, duke më vështruar me dyshim.
- Me mua nuk u vonua rrugës, pothuajse fare. Veç kësaj, isha unë që i propozova për të ardhur këtu; vetëm a do të vinte dot ?
- Posi ! E sjellin këmbët instinktivisht.
- Kështu e prisni përditë ?
- Kështu e presim, por unë qëndroj me XX veçse dy apo tri orë; më pas largohem, sepse më presin punët e mia të pambarueshme që zenë njëra – tjetrën. Rri oficeri tërë ditën...
E përqafova fort fort mikun tim, a thua se, po ndaheshim përgjithmonë dhe, ika duke ua kthyer shpinën ballkanisht atyre dy marifetçinjve, që u trembën kur e panë XX me mua, ngaqë pandehën se, ua mora dhe u rrëshqiti nga dora dhe, për pasojë u vajti dëm tërë përpjekja (e ëmbël, sigurisht) e gjeratëhershme, heroizmi romantik, psikologjinë e të cilit e përjetonin realisht, ngaqë e vetënxisnin pa pushim dhe, përgjërimi që kishin shfaqur, duke i ndenjur si tutorë pas dhe ngjitur ashpërsisht poetit të ligur, kinse për t’iu gjendur, për t’i shërbyer e për t’i bërë shoqëri terapeutike, por në të vërtetë merrej vesh lehtësisht që i brente meraku të binin sa më shumë në sy të opinionit publik dhe të vetë medias dhe kësisoj, t’iu lakohej më së fundmi emri edhe atyre anonimëve...
Poeti nuk e dinte më kush ishte, nuk e dinte më çfarë kishte krijuar dhe, nuk krijonte dot më.
Poeti nuk e dinte më ç’kohë ishte dhe, çfarë ndodhte.
Poeti nuk meditonte më, nuk qeshte e nuk përlotej më, nuk denonconte më, nuk revoltohej e nuk akuzonte më.
Poeti nuk e dinte më që ishte poet.
Poeti nuk e dinte më që jetonte.
Poeti Poeti.
Po çfarë po thosha? Ç’ishte ky epitaf që po deklamoja? Asnjë afishe nuk e kishte lajmëruar vdekjen e tij, asnjë gazetë, asnjë televizion.
Po unë, me kë eca në rrugë krah për krah disa minuta rresht?A nuk isha me poetin? Jo, nuk isha me poetin! XX kushedi sa larg kishte shkuar, kushedi sa larg…
Dita dimërore me orë të shkurtuara ishte e bukur, shumë e bukur, por vyshkej dhe e humbje shpejt, si edhe atë lulen që çel në pjerrësinë e rrezikshme me erë të shkëmbit. Por, si do t’iu përgjigjesha kolegëve dhe miqve të mi, nëse do të më pyesnin se, a e kisha takuar XX dhe, nëse po, si ishte me shëndet tashmë? O, shumë mirë, do t’iu përgjigjesha, shumë mirë …


2009

Lajmi

Heinrich Boell, Die Botschaft
(Përktheu nga origj. Ael, botuar në Gazetën Nacional)

 

A keni dëgjuar ndonjëherë për një fshat të humbur e të mbytur nga pisllëqet, për të cilin edhe pyetja, përse punonjësit e hekurudhës kanë vendosur aty një stacion, është e tepërt? Në këtë fshat pra, pafundësia ngrin përmbi ca shtëpi të pista dhe përmbi një fabrikë gjysmë të rrënuar; përreth shtrihen djerrinat e nëmura, ku që në çastin e parë kur i vështron mbetesh i pa ngushëlluar, pasi jo vetëm që nuk ka asnjë pemë,por edhe kambanorja e ndonjë kishe mungon.
Më në fund, më në fund makinisti me kasketë të kuqe e nis trenin dhe vetë humbet pas një tabele udhëzuese me germa qartësisht të lexueshme duke të shtyrë të besosh se paguhet veçse për të fjetur dymbëdhjetë orë në ditë, ashtu i mbuluar nga mërzia.
Megjithatë nuk isha i vetmi që zbrita në stacion; një grua e vjetër me një pako të madhe ngjyrë kafe zbriti gjithashtu nga kabina pranë simes dhe, kur unë e lashë pas stacionin, gruan sikur e përpiu toka e, sakaq, mbeta vetëm dhe nuk kisha kë të pyesja për t’u orientuar.
Pranë shtëpive të rralla, me gurë të kuqërremtë, me dritare të mbyllura e me perde të zverdhura, nuk mund të besoje kurrsesi se brenda tyre gjallonte jeta. Në vazhdim, avlli të zeza, qe dukeshin sikur do te shembeshin nga çasti ne çast. Eca përgjatë avllive, sepse druhesha te trokisja në njërën nga ato shtëpi pa jetë dhe në kthesë u zgjata për të parë, përveç një tabele thuajse të palexueshme fjalën “Ekonomi”, edhe fjalën “Rrugë kryesore” me shkronja të qarta, me ngjyrë të bardhë mbi sfondin blu. Më tutje disa shtëpi të tjera mbi një rrafsh të pjerrët, pastaj pisllëku i shpërndarë ngado dhe, përballë, muri i kallkantë dhe i zymtë i fabrikës , i cili ngrihej si një barrierë e pakapërcyeshme për në perandorinë e vuajtjeve.
Duke iu bindur instinktit tim mora nga e majta, por menjëherë kuptova se ky ishte fundi i rrugës; muri i fabrikës zgjatej edhe nja dhjetë metra më tutje dhe pas tij hapej fusha në një gri të errët dhe me një tis iluziv të blertë, që fekste aty këtu në horizontin e murrmë dhe, unë pata ndjesinë e tmerrshme se ndodhesha në një rrokopujë të pafundme, a thua se isha një i dënuar, i përthithur nga skëterra e pazëshme, për të vuajtur mungesën e plotë të shpresës.
Në të majtë ndodhej një shtëpi përdhese e ndërtuar si me punë angari; në mëdyshje, duke m’u ngatërruar këmbët u drejtova për nga shtëpia. Pasi shtyva trinën e shtrembër të gardhit të përpirë nga barërat e këqija, pashë numrin dhe atëherë kuptova se isha në shtëpinë e duhur.
Kanatet me ngjyrë të blertë, të zbërdhulur ishin puthitur aq fort sa ishin bërë njësh; sprethi i ulët aq sa mund ta prekje me dorë ishte mveshur me një fletë të hollë llamarine dhe të ndryshkur.
Ishte një qetësi e papërshkrueshme dhe muzgu kullonte përtej vijës bashkuese të horizontit. Stepa për një çast përpara portës së shtëpisë dhe do të kisha dashur të kisha vdekur që atëherë…, në vend që të hyja në këtë shtëpi.
Kur zgjata dorën për të trokitur në derë, dëgjova një të qeshur femre të pakuptueshme, nga ato të qeshura që herë të lëngojnë, herë të gëzojnë. Gjithsesi,kështu mund të qeshte veçse një femër, që nuk ishte e vetme në shtëpi. Shtanga edhe njëherë tjetër, por dëshira tunduese e përndezur përbrenda më shtynte të humbja në pafundësinë gri të muzgut që ishte përhapur mbi humbëtirat, duke më nxitur të trokisja me forcën e fundit rëndë në derë. Në fillim mbizotëroi heshtja, pastaj psherëtimat dhe hapat; hapa të qete. Dera u hap dhe pashë një femër me flokë të kuq, e cila më kujtoi atë dritë të papërshkrueshme, të pikturave të Rembrandit që rrezaton ngado.
Ajo u tërhoq pas e , me një hap të shkurtër dhe me duart e brishta mbante derën. Por kur hoqa kapelën e ushtarit dhe e përshëndeta me zë të ngrohtë: “M’brëma!”, ngërçi i trembjes u fashit nga fytyra e çuditshme dhe pa formë e femrës, që buzëqeshi me ankth dhe tha:”Urdhëroni!”.
Në sfond u shfaq një siluetë rrëshqitëse e një mashkulli.
“Dua të flas me Zonjën Brink!”,- thashë me zë të ulët.
“Urdhëroni!”,-tha përsëri me një zë monoton femra, e cila lëvizi me nervozizëm derën. Sakaq silueta e mashkullit ashtu siç u shfaq, ashtu humbi papritur në errësirë. Hyra në një dhomë të madhe, plot me mobilie të vjetra, ku era e keqe e ushqimeve dhe e cigareve të shtrenjta përzihej dhe kutërbonte prej kohësh. Dorën e saj të bardhë e çoi gati fshehtazi për të çelësi i dritës, e cila kur u ndez, ra mbi të dhe, ajo u duk e zbehtë, pothuajse si një kufomë, ndërsa floku i saj i kuq ishte si një zjarr i dafurruar.
Me duart që i dridheshin mbante gjoksin e rëndë, edhe pse fustani i purpurt nuk ishte dekolte. Vështrimi i saj me ata sytë blu ishte i trembur, sikur të ndodhej përpara një hetuesi apo gjyqtari. Edhe vetë pikturat modeste në mur ishin si aktakuza të varura.
“Mos u trembni!”,- i thashë i vendosur dhe e dija që në këtë çast se ky ishte fillimi më i gabuar që mund të kisha zgjedhur. Pa pasur mundësinë për të vazhduar më tej, ajo tha me qetësi:
“Unë i di te gjitha, ai ka vdekur…, ka vdekur!”.
Unë nuk munda veçse të pohoja me krye. Pastaj rrëmova në çantën time për të gjetur e për t’i dhënë sendet e fundit , por nga korridori u dëgjua një zë i ashpër : “Greta!”.
Ajo më vështroi me dyshim, shtyu derën dhe u përgjigj me një zë gërvishtës.
“Duro edhe pesë minuta, dreqi e mori!”.
Sytë e saj më vështruan gati triumfalisht. Mbi tryezën me një cohë të blertë dhe të butë, lashë një e nga një unazën e martesës, orën dhe librin e ushtarit me fotografitë midis fletëve. Papritur ajo filloi të rënkojë ashpërsisht, gjithë britma të mbytura. Linjat e fytyrës së saj humbën tërësisht dhe lotët e nxehtë i fshinte me gishtat e vegjël dhe mishtakë. Me dorën e djathtë u mbështet mbi tavolinë, ndërsa me të majtën prekte ato pak sende. Kujtimet e thernin si njëmijë shpata dhe unë e kisha të qartë se lufta nuk do të mbaronte kurrë, për aq kohë sa plagët e shkaktuara prej saj do të ishin të hapura.
I dorëzova të gjitha; mërzinë, urrejtjen dhe pesimizmin, si një peshë të rëndë të pakuptimtë dhe i hodha dorën mbi supet e plota, dhe, kur fytyra e saj e habitur u kthye nga unë, pashë për të parën herë ngjashmërinë e saj me fotografitë e vajzës së bukur dhe të shtrenjtë, të cilën e kisha parë kushedi sesa herë në llogore…
“Ku ndodhi, në lindje?”
E kuptova qe mund te shpërthente përsëri në dënesë. ”Jo…në perëndim, në frontin e armikut…ishim më shumë se njëmijë…”,-iu përgjigja.
“Dhe pastaj?”
Vështrimi i saj ishte i tendosur, i vëmendshëm e i gjallë dhe fytyra e re dhe e freskët, sikur vazhdimi i jetës t’i varej nga përgjigjja ime.
“Në Korrik të 1945”, -thashë me zë të ulët. U duk sikur po mundohej për një hop dhe, pastaj buzëqeshi pafajshmërisht dhe, unë e kuptova përse.
Por papritur më ngjau sikur shtëpia do të më shembej mbi kokë dhe u ngrita te iki. Ajo më hapi derën pa nxjerrë asnjë fjalë dhe vetëm pasi më zgjati dorën e saj të vogël, me dënesë më tha:
“E dija, e dija, qe para tre vitesh, kur e përcolla për në stacionin e trenit”,- dhe më pas shtoi: “Mos më dënoni!”.
Më preku thellë në shpirt me këto fjalë; o Zot, mos iu duka asaj si një gjyqtar?! Para se t’i shmangesha këtij akti, ia putha dorën e butë dhe këtë gjest e bëja për herë të parë në jetën time. Sakaq, jashtë ishte errësuar plotësisht dhe ashtu i mbërthyer nga ankthi ndala dhe një herë përpara derës, nga ku dëgjova vajin e pandalshëm të saj. Sa do të dëshiroja që shtëpia të shembej dhe ajo të varrosej nën te!
Preka veten për t’u përmendur dhe do të doja me të gjithë fuqinë që kjo dalldi të më hidhte drejt e në stacionin e trenit! Llambat e mekura ndriçonin që nga shtëpitë e tulatura dhe i gjithë ky fshat i humbur dukej sikur ishte zgjeruar. Edhe pas murit të zi m’u shfaqën oborre te pafundme, te ndriçuara nga llambushkat, ndërsa nata ishte e rëndë dhe me një të zezë të kondensuar.
Në sallën e vogël të stacionit të trenit përveç meje gjendej edhe një çift pleqsh, të strukur dhe të ngjeshur me njëri-tjetrin pas një qosheje nga të ftohtit.

Me duart në xhepa dhe me veshët mbuluar me kapele prita gjatë, teksa nga shinat vinte vazhdimisht një thëllime e hidhur dhe nata rëndohej.
“Sikur të kisha vetëm një copë bukë dhe pak duhan!”,- murmuriti një burrë mbrapa meje, kurse unë përkulesha për të parë dritat paralele që përzgjateshin mbi shina.
Por më pas, dera shpërtheu dhe, makinisti, me kasketën e kuqe mbi kokë dhe me fytyrë të mbufatur nga lodhja, bërtiti, a thua se ndodhej në sallën e një stacioni të madh plot e përplot me njerëz : ”Treni i pasagjerëve për në Këln vjen me pesëdhjetë e pesë minuta vonesë!”.
Aty për aty m’u duk sikur të isha dënuar për të gjithë jetën në burg.