Daniel
Kehlman
Sebastian
Kleinshmidt
Përktheu
nga origjinali Ela Dhamo
E-Mail,
9.3
I
dashur zoti Klainshmidt,
edhe
pse ai ishte çdoherë i pranishëm mes nesh, tani, më duhet të
ndaj me Ju një lajm të hidhur. Nushki vdiq! Që ishte i sëmurë, e
dinim edhe më parë, mirëpo gjendja e tij u keqësua tepër ditët
e fundit. Papritur, sëmundja e dërrmoi dhe e shembi fare dhe, më
vonë mësuam se vuante nga një kancer në mëlçi, i cili ndërkohë
kishte avancuar së tepërmi. Prognoza ishte shumë e rëndë e një
operacion nuk premtonte shërim, prandaj, me këshillën e gjithë
mjekëve, vendosëm për eutanazinë. I qëndrova pranë, derisa ra
në gjumë dhe deri kur zemra e tij pushoi së rrahuri.
Ju
e mbani mend se ç'qen i jashtëzakonshëm ishte ai! E merrni me mend
si ndihet dikush që ka humbur, pas kaq kohësh miqësi, një qen!
Përshëndetje
të përzemërta!
I
juaji, Daniel Kelman.
E-Mail,
18.3
I
dashur zoti Kelman,
po,
ky qe vërtet lajm shumë i trishtë. Gjatë bisedave tona në
Berlin, të dy ishim për Nushkin ndoshta përballja e fundit me një
lukuni artistike. Me siguri që do të jetë çuditur nga ky soj
qenfolësash, si ne! Se ç'bëhet në parajsën e qenve, këtë
askush nuk e di.
Por,
gjithsesi, qenve nuk iu duhet të japin llogari para Gjykimit të
Fundit.
Ju
përshëndes përzemërsisht!
I
juaji,
Sebastian
Klainshmidt.
Vdekja
SK/
Flasim pak për natyrën? E njeh "Elegjinë e Tetë të Duinos"
të Rainer Maria Rilkes?
Me
të gjithë sytë sheh kreatura/ hapësirat/ por sytë tanë,/ si
përsëprapthi/
të
përqendruar tërësisht tek ajo/si kurthe janë si kurthe, rreth
daljes së lirë/
Atë
çka është jashtë/ ne e shohim përmes kafshëve./ Portret i
veçuar,
qysh
fëmijë na kthejnë ne, me detyrim/ që përmbysur të shohim
formësimin
dhe
jo hapësirën,/ kaq të qartë në portretin e kafshës,/ të lirë
nga vdekja./ Ne shohim vetëm atë, kafshën e lirë,/ që rënien e
lë pas, gjithnjë/ ndërsa perëndinë e ka përpara./ dhe, kur
shkon,/ atëherë shkon në përjetësi/ porsi rrjedha e burimit...
DK/
Përse i bëjnë të gjithë vërejtje nënçmuese Rilkes? Kjo është
e mirë si e askujt tjetri!
SK/
Po, është e mrekullueshme! Rilke thotë se kafsha është e lirë
nga vdekja. Është e vdekshme, por e lirë nga vdekja. Edhe perëndia
është e lirë nga vdekja.
DK/
Kjo është ajo çka na magjeps te kafshët. Kështu përballemi me
mundësinë tonë për ta imagjinuar veten në një tjetër
ekzistencë. Natyrisht, kafsha, në qëllimin e saj
konjitivo-filozofik, është e lirë nga vdekja, sepse kafsha nuk
mund të dijë që është e vdekshme. Mirëpo, gjatë ekzistencës
së saj vuan nga ankthi. E, si pasojë, edhe kafsha nuk jeton në një
siguri të plotë, të paprekur nga vdekja. Medoemos që duhet të
ketë një ide mbi vdekjen.
SK/
Mendoj se po. Kur bëhet fjalë për vdekjen, macja shtëpiake vete
dhe fshihet në pyll.
DK/
Në Afrikë kam parë se jeta në savanë është një lloj spiunimi
i vazhdueshëm i vetvetes. Të gjitha kafshët, "të
pavdekshmet", hanë njëra-tjetrën pareshtur. Kjo është diçka
që e kapërcen aftësinë tonë imagjinare.
SK/
Deri diku ke të drejtë. Por jo plotësisht! Edhe fëmija s’e njeh
vdekjen. Në këtë kuptim është njësh me veten. Mund të themi se
vdekja dhe njohuria për të janë irracionalet elementare të qënies
njerëzore. Janë ato që shkaktojnë krisjen e unitetit.
DK/
Që nga ky moment njeriu nuk është më në shtëpinë e tij në
këtë botë.
SK/
A mund ta kuptoni qëndrimin e Kanetit, i cili e konsideronte vdekjen
si një skandal të krijimit?
DK/
Këmbëngulja e tij për të mos e pranuar vdekjen dhe për të mos
iu dorëzuar asaj, mbart diçka mbresëlënëse. Ky është një
pozicion me trivialitet sublim, pasi protestohet kundër diçkaje,
kundër së cilës është thuajse e
pamundur të protestosh. Për të mos thënë se pikërisht për këtë
arsye duhet protestuar kundër vdekjes. Kjo më sjell ndërmend
Maksim Gorkin, i cili tregonte sesi Tolstoi këmbëngulte për ditë
të tëra, ndonjëherë edhe për javë të tëra, kundër të
pranuarit të vdekjes dhe papritur e kaplonte përfytyrimi se mund të
qe i vdekshëm. Në fakt shumëkush kishte vdekur deri në atë kohë,
por ja që asnjeri prej tyre nuk kishte
qenë vetë Tolstoi...
SK/
Është edhe dikush tjetër që mendonte kështu; Karl Krauz. Për
të, shpirti i tij ishte aq eksorbitant, saqë ishte e
paimagjinueshme që dikush mund ta shkatërronte. Helene Kan
shkruante: "Ai tentonte të thoshte se donte të jetonte
përgjithnjë e nuk besonte se duhet të vdiste". Shpirti i tij
duhet të kishte fuqinë për ta mënjanuar vdekjen.
Dhe
shprehej: "Vetëm një prejardhje marroke mund t’i nënshtrohej
vdekjes. Nuk është e vërtetë se Gëte vdiq në paqe. Ai ulëriti
tri ditë dhe tri net rresht në ankthin e vdekjes!". Në thelb
edhe Kaneti ndante këtë obsesion, këtë idionsikrasi metafizike
kundër vdekjes. Megjithatë ai nuk e njësonte veten me Krauzin,
edhe pse e njihte fare mirë. Ai e konsideronte veten si të parin
dhe të vetmin që guxoi të revoltohej kundër vdekjes, ndërkohë
që gjithë të tjerët kishin bërë aranzhime me të. Tolstoin
madje e akuzonte rëndë! Në esenë "Tolstoi, stërgjyshi i
fundit" ankohej se: "Për mua është një dhimbje
e rëndë të kapërdij faktin se, një njeri, që e kupton fuqinë
në çdo formë të saj dhe e refuzon atë në mënyrë të
pamëshirshme, ashtu siç refuzon edhe luftën, gjyqin, qeverinë dhe
paranë, që, një njeri, me një qartësi të pakorruptueshme dhe të
padëgjuar më parë, mbyll me vdekjen,me atë së cilës i frikohej
prej kohësh, një lloji pakti. U pajtua për arsye fetare dhe e
mashtroi veten aq shumë, sa thuajse e lajkatonte vdekjen. Në këtë
mënyrë ia doli mbanë të mposhtte ankthin për të. Me mendjen e
tij vdekjen ai e pranonte si një të mirë morale..."
DK/
Mirëpo asgjë nuk të ndihmon. Në fund të fundit të duhet ta
pranosh.
SK/
Prandaj doja t'ju pyesja. Thatë se, Kanetin e kuptoni, por, a e
kuptoni edhe pozicionin, për të cilin ai lufton?
DK/
Kur nuk e pranon vdekjen, përsëri vdes gjithsesi. E dimë sesi
shkoi me Tolstoin dhe Krauzin. Pozicioni i Kanetit të prek, sepse
është i guximshëm në paarsyeshmërinë e tij. Pozicioni tjetër
është ai i arsyeshmi, pasi vdekja nuk është një person apo një
fuqi, por një gjendje, e cila rrjedh nga të dhënat fizike të
botës. Me diçka, kundër së cilës nuk mund të bësh asgjë, të
duhet të aranzhohesh. Mund të kërkosh mundësi për ta ruajtur
gjakftohtësinë, por në thelb edhe kjo është e pamundur.
SK/
E keni ndeshur në jetën tuaj ndonjëherë vdekjen?
DK/
Po, kur më vdiq im atë. Kishte disa vite që vuante nga demenca dhe
për vite me radhë m'u desh të shihja sesi shpirti i tij, por edhe
personaliteti i tij ndryshonin. Nuk qe ndryshimi i personalitetit ajo
që të irritonte. U bë më i butë, më i gëzueshëm. Tronditëse
qe humbja e inteligjencës dhe e kujtimeve. Kjo më ka përforcuar
besimin budist, se personaliteti nuk është diçka absolute dhe se
shpirti gjendet gjithnjë në rrjedhën e një lumi. Këto ide
themelore të budizmit, theksojnë se fati ynë i keq dhe vuajtja
janë shkak i besimit tonë dhe përcaktojnë se, ne duke pasur të
dhëna sipërane, nuk jemi as të gatshëm
dhe as të prirur t’i kuptojmë tërësisht sjelljet e krijesave më
të ulëta. Megjithatë, edhe ne vetë mbijetojmë si rrjedhojë e
bashkëveprimit të faktorëve dhe forcave të jashtme, të cilat,
ashtu të ndryshme nga njëra - tjetra, përballen
pareshtur. Sidoqoftë, për mua kjo filozofi, ka qenë përherë e
qartë dhe e pranueshme...
SK/
Thjeshtrit tim i duhej gjatë shërbimit civil të kujdesej për disa
të moshuar të sëmurë me sklerozë. Një ditë erdhi në shtëpi
dhe me një pamje të shokuar më tha: "Zonja Pavlik të
kafshon!".
DK/
Mbi të gjitha është shokuse, kur përpiqesh të kesh parasysh se
kush mund të ketë qenë Zonja Pavlik vite më parë. Ndoshta zonja
ishte pianiste, apo edhe oqeanologe. Po ndoshta edhe shkruante poezi
të mrekullueshme.
SK/
Ky shkatërrim i tmerrshëm ka lënduar
rëndë edhe ndjenjat e Gëtes gjatë gjithë jetës së tij. Ai
ishte një njeri me shumë besim te natyra, por dëmtimi
i trurit nga vdekja përbënte për të një skandal. Dhe ai e nisi
vdekjen me trurin e një mize, sepse truri i një mize, ai po, që
ishte një kryevepër e natyrës.
DK/
Gëte besonte, ashtu sikurse edhe Tolstoi e Krauzi, se vetëm ai
personalisht kishte të drejtë të shpresonte për pavdekshmëri. Në
natyrë gjithçka qenkësh enteleqi (Aristoteli), me një esencë
plotësisht të realizuar, që çel përbrënda vetes. Për Laibnicin
ky qëndrim ishte një vazhdim i monadologjisë. Por, vetëm ata që
në jetë janë zhvilluar shpirtërisht, natyra do t'u dhurojë një
tjetër mënyrë për të vazhduar. Si i thotë edhe Ekermanit "Nuk
dyshoj në vazhdimin tonë, sepse natyra nuk mund t'i shmanget
enteleqisë. Por ne nuk jemi në te njëjtën formë të pavdekshëm
dhe, për të manifestuar në një të ardhme si një Enteleqi e
madhe, na duhet së pari të jemi një e tillë".
SK/
Jo keq! Në fund të fundit duhet të ketë një arsye pse duhet të
mundohesh në jetë.
Pavdekshmëri
për të gjithë – por jo me Gëten!
Ernst Jynger mendonte në një formë më demokratike! Në
"Shtatëdhjeta shkatërron II" shpjegon se: "Vdekja
nuk është stacioni i fundit, por më tepër një ndërrim trenash.
E lë trupin, sikur të lësh një valixhe, herë - herë të rëndë
dhe të plakur". Të gjithë mundemi ta bëjmë këtë!
DK/
Ide e shkëlqyer. Por ja që normalisht nuk ndodh kështu.
SK/
Le të shpresojmë që do të ndodhë kështu. Në bibël ka një
fjalë shumë të bukur, lebenssatt;
i ngopur me jetë. Një ditë prej ditësh lodhesh nga jeta,
fuqitë thuajse zhduken. Këtë e has te kafshët, në gjestet e
qenve të vjetër.
Mplakja,
shkruan Emil Cioran, parapëlqehet në krijim. Në romanin e
mrekullueshëm të Marlen Hauzoferit
"Muri", rrëfimtarja në vetën e parë thotë: "Unë
ende jetoj me qejf, por një ditë do të kem jetuar mjaftueshëm dhe
do të jem e kënaqur, që do të përfundojë". Pse të mos
jetë e mundur kjo?
DK/
Nuk kam guxim ta gjykoj një vendim të tillë. Që njëri apo tjetri
ia ka dalë mbanë ta bëjë një marrëveshje
me vdekjen, këtë nuk e dyshoj, nëse kjo heqje dore në qetësi dhe
paqe është një mundësi reale apo shumë
më tepër, një shpresë mashtruese. Po, kush e di këtë, përpara
se të vijë koha? Natyrisht, të gjithë shpresojmë që vdekja jonë
të jetë pa dhimbje, dhe mplakja e paqtë dhe e pajtueshme. Por ja
që në të shumtën e rasteve ndodh ndryshe.
SK/
Por po flisnim për Qenin...
