Idiotësi simetrike

Për K.

"E shikon atë ndërtesën atje tutje? Sa herë vij rrotull rrugicës poshtë saj, më kujtohet gjyshi im, i cili më tregonte se përpara shumë kohësh, ajo copë toke, ku ngrihet kjo ndërtesa sot, i përkiste familjes së tij. Më vonë u kthye në pronë shtetërore, gjatë atij regjimit të tmerrshëm komunist. Tani, firma Bamirësia shpk. ka disa zyra luksoze aty. Tek e shoh, seç më lind një dëshirë për të filluar edhe unë punë, në ndonjërën prej tyre!"

Ne, edhe më parë jetonim në kohë të këqija, por ato nuk zgjasnin kaq gjatë. Miku im dhe unë, ftojmë njëri-tjetrin në duel, sa herë pushojmë së shkruari. Ai është një idealist, një romantik, edhe komunist po deshe, nga ata që s'para e njohin sensibiletin praktik kundrejt realitetit. Të dy bashkë, falim çdo armik, për ta zhdukur më pas si mik. Kemi një jetë që njihemi, unë dhe miku im dhe, kujtimet tona të mira janë e vetmja parajsë nga ku nuk na zbon dot kush. Nuk mundëm të zgjidhnim mes civilizimit perëndimor dhe atij lindor, unë dhe miku im, prandaj vendosëm të mbetemi ca gërxho të pa civilizuara. Nuk deshëm të ktheheshim në marioneta të ndokujt kështu që jetët tona sot varen pas një fije spangoje. E mbi të gjitha nuk ankohemi, unë dhe miku im, se fundja jemi ende në jetë... .

Kur një ditë po shëtisja me mikun tim (një nga ato shëtitjet, kur duart shtrëngohen aq fort sa një ngërç të zë gishtat; lekura fillon të djersisë, diçka sikur të sëmbon dhe lëvizja kthehet në torturë sa mezi pret që tjetri të të lërë më në fund të lirë) na preu rrugën një mace e zezë, të cilën, nja dy metra më tutje e shtypi një makinë, që s'di të them më ç'ngjyrë kishte! Me sigurinë që na fali triumfi mbi besytninë si dhe ngordhja e elementit tashmë neutral dikur të zi, ne u përpoqëm të vijonim me ndihmën e filozofisë subversive të përditshme, të zakontë andej nga anët tona. Filluam të vrisnim mendjen për ndonjë formë të kënaqshme qeverisëse, me kushtin që kjo e fundit nuk do të vintë kurrë. Pastaj zhbiriluam në të shkuarën për ndonjë gabim nga i cili kishim mësuar dicka. Dhe i gjetëm disa! Pa përjashtim, të gjitha i kemi kthyer në ditë kombëtare, ku festohet të qënit pushim, sidomos kur je i papunë, me birra, qofte zgare dhe flamuj të kuq, blu, imperialistë, revizionistë, revolucionarë; të lirë për të pranuar se asgjë nuk varet nga ne. E ndërsa më të keqen e kemi lënë pas, më e mira e saj do të vijë ende.
Secili sipas mënyrës së tij, unë dhe miku im, besojmë në diç, por ne nuk mund të besojmë në atë çfarë ndodh. Refuzojmë të përballemi në duele me kundërshtarë fare të padenjë, stolisur me vello humanitare dhe, i themi njëri-tjetrit, se të gjitha ato që ti thua, më tingëllojnë sikur të ishin thënë nga unë, po të isha i aftë të shprehesha si ty. Ndaj në thelb, nuk kemi më nevojë për njëri-tjetrin!

Pra ka edhe të tjerë që mendojnë si ne dhe ca të tjerë që mendojnë! Sa herë unë dhe miku im nuk mund dot të ndryshojmë asgjë, atëherë ne ndryshojmë këndvështrimin tonë dhe, "me vullnet të mirë, Don Quichotte i zhgënjyer" beson edhe njëherë tjetër se ka shumë për të bërë.
Unë jam e lumtur! Miku im gjithashtu! Nëse dikush ndan tjetër mendim, këtë mund edhe ta zgjidhim jashtë!

Puna

Puna është tjetërsimi i një gjendjeje duke harxhuar energji. Energjia është e kushtueshme. Ne e harxhojmë atë vetëm nëse ndryshimi i gjendjes sjell fitim. Fitimi kënaq kërkesat tona, të cilat janë të shumta e, jo të gjitha mund t'i plotësojmë vetë.
Ndërsa, sipas rregullit, kërkesave tona seksuale dhe atyre të partnerëve iu dalim vet Zot, kërkesat e tjera, si fjala vjen, sjelljen e produktit seksual në jetë, i plotësojmë me ndihmën e anëtarëve të bashkësisë, në këtë rast, të një mjeku, ndihma e të cilit paguhet, më së shumti, nëpërmjet një objekti që barazon vlerën e ndihmës së dhënë. Ja ku lind dhe një produkt tjetër, paraja, mjet në vetvete pa vlerë, që "zhvlerëson" plotësimin e kërkesës.
Për të mbledhur para, duhet “djegur” energji, pra duhet punuar. Pse njerëzit nuk duan të punojnë? Nuk plotëson puna kërkesat tona, apo ne nuk marrim profit të mjaftueshëm prej saj? Apo ndoshta nuk ka punë për të gjithë?
Punë ka për të gjithë, por jo çdo lloj pune paguhet.
Që puna të paguhet, duhet që produkti, shërbimi apo rezultati i saj të shitet më shtrenjtë. Çmimi i produktit a shërbimit bie nëse vlera ë punës është më e lirë, nëse teknika e prodhimit është më e zhvilluar se ajo e konkurrencës, e cila nuk fle.
Atëherë, për të qëndruar në treg, mbetët të ulim çmimin e produktit dhe vlerën e punës, ose të shesim më shumë produkte. Për të rritur numrin e shitjeve, duhet të zgjerojmë tregun. Por sa mund të zgjerohet ai? Kur prodhimi rritet, numri i prodhuesve pëson një rënie. Konkurrenca, e cila shtohet, lejon vetëm një pjesë fitimtare të marrë frymë lirshëm. Të tjerëve iu mbetët të shfryhen “me shtrenjtësi”. Për më shumë ajër të pastër duhet shkuar atje, ku kushtet janë më të përshtatshme, ku gjendja molekulare është ende e lirë nga katalizatorët konkurrues.
Por ku?
Po më tej?

Po sikur të kënaqesh me “pak”. Edhe kjo është një zgjidhje, humane madje.
Jo më larg së rreth 100 vjet më parë, kur puna ende nuk ish kthyer në fenë tonë të përbashkët, kur njerëzit nuk renditeshin sipas motos “Je, çka punon!”, kur puna nuk qe vendimtare për rangun në shoqëri, kur njerëzit ishin subjekt i punës dhe kur “ora et labora” ish lehtësisht e kuptueshme dhe e pranueshme nga shoqëria, ishin njerëzit më të lumtur? Kemi qenë ndonjëherë të gjithë njëlloj të vlefshëm, pavarësisht nga aktiviteti dhe produktiviteti?
Sot feja institucionale kërkon të spostojë nga froni “idhullin” e punës, duke dashur padyshim të zgjojë etikën sociale te njerëzit, një pjesë e të cilëve, këtë të fundit, nuk mund dot ta kuptojnë pa punën, fundja ashtu si edhe vetë figura më popullore e feve, Krishti.

Kur punonjës së një firme djegin energji brenda dhomave të palestrave, që tani, i gjen po brenda ambienteve të firmës punëdhënëse, ata prodhojnë ndoshta hormonin përgjegjës për “gëzimin e natyrshëm personal trupor”, por me siguri që nuk prodhojnë punë të pagueshme, përveçse nxisin tendencën e krijimit të “mureve” brenda shoqërisë, duke u izoluar gjithnjë e më tepër nga të “tjerët”, dhe duke orientuar edhe vetë “kohën e lirë” për nga puna. Tendencë e një lloji despotizmi të brendshëm, një despotizëm i fshehur, i ngjashëm me sistemin e sotëm demokratik.
E, megjithëse këta punonjës energjinë e djegin në një forme, në dukje, kolektive, secili prej tyre është anëtar i një shoqërie hiperindividualiste, ku çdo kush lufton i vetëm, ku kontaktet sociale shumë më tepër janë virtualë a irrealë dhe, ku ndihma “qyl” është thuajse përrallë nga e kaluara.
Ndërtimi i sallës së palestrës në ambientet e punës është së pari, një lloj projektimi i respektit të punëdhënësit kundrejt punëmarrësit/punëmarrëses.
Padashur lind një ambient brenda “ndërmarrjes” ku nuk vepron asnjë lloj autoriteti, por ku “ çlodhja” instrumentalizohet dhe kthehet në një domosdoshmëri për punonjësit, të cilët fizikisht janë të”mbaruar” nga kjo çlodhje, e cila shërben më së miri për “djegien” e stresit, të akumuluar ne orët e punës, gjatë të cilave ekzistenca e autoritetit thuhet së është minimale.
Sot është farë e zakontë që arritjet individuale të festohen kolektivisht, ndërkohë që disfatat individuale mbeten të tilla e, kush dështon, është “natyrshëm” i paaftë, por mbi të gjitha fajtor e përgjegjës i vetëm. Për t'iu shmangur dhembjes së humbjes, të gjithë vrapojmë, qoftë edhe kur askush s'na ndjek, sikur fitimet, në të vërtetë të firmës, të ishin personale.
Qëllimet e firmave bëhen padashur tonat, si të ishim pjesëtarë të një familjeje të madhe, e cila çuditërisht, të hedh në rrugë, edhe kur faji i humbjes nuk qe i yti. Paradoksi nis me mosekzistencën e një autoriteti të jashtëm dhe ekzistencën e përgjegjësisë vetjake për mbijetesë individuale. Më vjen ndër mend ndryshimi mes Komunizmit dhe Kapitalizmit! Kapitalizmi është shfrytëzim i njerëzve nga njerëzit. Komunizmi e kundërta!
Në kohën e Fordizmit, Çaplini bie fjala, kur punonte, nuk kish më nevojë të mendonte, pasi puna e tij qe fare e rëndomtë dhe ai, harronte kështu problemet e jetës, aq sa edhe hiqte dorë nga ndonjë dëshirë apo ëndërr. Çdo gjë ishte vetëm materie.
A ndryshon “punëtori” Çaplin i asaj kohe nga Yuppies -et modernë të ndërmarrjeve të mëdha sot, që me cinizëm pajisen edhe me salla çlodhëse sportive? Në të dyja kohët mbizotëron etja për profit.
Ndryshimi është se, sot është vështirë të gjesh “armikun”.
Ka një shumëfishim të jetës private nëpërmjet punës. Dikur kishte figura negative të dukshme e, si pasojë edhe të protestoje qe më e lehtë.
Sot, meqë autoritetin e kemi lënë mënjanë, herë-herë duket sikur protestojmë kundër vetes, apo “familjes sonë të madhe”, që deri para falimentit e dështimit, na mbante “me bukë”, madje edhe kujdesej për dhjamin individualist të tepërt.
E si mund të protestosh kundër kësaj “dashamirësie”?!
Sistemi i shfrytëzon njerëzit objektivisht. Po fundja, a nuk është më mirë të vlerësohesh apo qortohesh nga shefi, sesa të komandohesh prej tij? Të dyja janë problematike. Ne punojmë duke shpresuar se gëzojmë të drejtën e vetëvendosjes, ndërkohë që, qëllimet e “ndërmarrjes” janë fikse e te paracaktuara nga autoriteti, i cili pra nuk qenka aspak i mënjanuar.
Sociologu Rudi Dutçke besonte së zhvillimi i mëtejshëm teknologjik do t'i lehtësonte njerëzit nga puna e tepërt. Ndoshta do t'iu linte edhe kohën e nevojshme për të socializuar më tepër me njëri-tjetrin, e kush qe i aftë, pse jo, edhe për të filozofuar. Por ky zhvillim, ishte aq i mirë, sa jo pak vetë i la të papunë, duke humbur kështu, bashkë më punën, edhe qëllimin dhe botëkuptimin dhe, duke u kthyer në qenie, që, ndryshe nga “ata” të palestrave sportive, kënaqen me socializmin “Wellness”, të cilin shteti është i detyruar t'ia ofrojë.
Dutschke nuk donte kurrsesi një proletariat “dembel” si ky, anëtarët e të cilit, për fat të keq, jo vetëm që nuk dinë të filozofojnë, por nuk njohin më as të drejtën për t'u çlodhur, ndërsa energji djegin vetëm kur hanë... 

***

Kjo librezë pune i jepet shokut Eurokomunizëm Antikomunizëm 

me moton: "Kush nuk punon, nuk ha!".

Ngushëllimi

Më dymbëdhjetë prill të vitit 1985, shkova për ngushëllim te shtëpia e Zalos, mikut tim poet, sepse një ditë më parë, pra më njëmbëdhjetë prill, ditë më ditë me Enver Hoxhën, i kishte vdekur e ëma.Nuk kishte kaluar as një javë që, kur isha takuar rastësisht me Zalon te klubi i Lidhjes (së Shkrimtarëve) dhe, ai, na qerasi të gjithëve që u ndodhëm aty,me nga një raki, që ta uronim, sepse, siç na e shpjegoi vetë, i ngazëllyer dhe i prekur, sapo e kishin pranuar në Parti dhe, kësisoj, së shpejti do të nisej për të kryer stazhin e kandidatit në një kooperativë malore, në veri të vendit… Por se ç’kishte diçka që nuk shkonte! Se ç’më ferrohej nëpër këmbë si për të më vënë stërkëmbësin ? E çfarë kishte? Mikut tim i kishte vdekur nëna, një grua fjalëpake, e cila na kishte pritur e na kishte përcjellë kushedi sa herë ne, kolegët tekanjozë të të birit dhe ja, më së fundmi, unë po shkoja për ngushëllim, pa mundur dot ta kapja edhe varrimin, për t’ia bërë plotësisht nderin nga ana ime. Po jo, jo; patjetër që kishte diçka që nuk shkonte, përndryshe përse të ndihesha nervoz dhe si i bezdisur? E more Zot, po ku i qëlloi edhe asaj të uruare të mbyllte sytë njëherësh me Enver Hoxhën? Po ku i dihet vdekjes… Nuk i dihet jo; edhe vdekja e diktatorit na ra papritur mbi kokë të gjithëve si të na shembej çatia; njerëzit u mpinë dhe u shastisën e nuk bënin as para as mbrapa, por në përfytyrim asnjeri nga ne nuk kishte një njeri symbyllur dhe të shuar, por një përbindësh të stërmadh, të plandosur rëndueshëm në tokë, që po dekompozonte gjithçka rreth e rrotull, tek po dekompozohej edhe vetë dhe, pritej e pritej me ankth rrëqethës afrimi i një apokalipsi shfarosës… Duke ecur ngutshëm dhe pa vëmendje, nuk arrita dot t’i shmangem në kohë të duhur Zerahut, (ah, ç’emër; biri i Judës dhe Tamarës, sipas biblës, që e kisha lexuar në një fshehtësi të parrëfyeshme!) njeriut më të pavërtetë dhe më ngatërrestar, që kisha njohur në tërë jetën time. Zerahu ishte një kallëp i gatshëm i një personazhi që i ngërthen të gjitha të ligat, por unë, desha-s’desha, ndala dhe e takova:

-E more, ku po shkon kështu?–më pyeti zhbirueshëm dhe ngriti, me një gjest të prerë të dorës sprethin e kasketës leniniste–Lëre more, aman, sa të pikëlluar jemi! Po, prit, prit, sepse ende nuk e kemi marrë vesh sa ç’duhet se, ç’ gjëmë na ka rënë! Mirëpo, çfarë do të bëjmë ne pa Enverin, hë?! Na ka lënë Veprat, do të thoshe ti; ja t’i hapim e t’i lexojmë dhe, të mos hedhim asnjë hap përpara, pa i nxënë aq sa duhet porositë e Tij! Mirë, mirë, por nuk është njëlloj; ngado që ta shohësh. Mjerë ky vend, mjerë ne! Por Partinë na e la të fortë, shkëmb graniti na e la! Ore, po nuk më the, ku po vete zotrote , apo ke dalë ngaqë nuk të rrihet dot mbyllur në shtëpi? Ç’e pyet, ashtu jemi të gjithë. Si the, si the?

-Po shkoj për ngushëllim te Zalua; i ka vdekur e ëma. E varrosën sot paradite, por unë nuk munda të marr pjesë.

-Ç’vdekje more dhe, ç’varrim! Jeni në rregull nga trutë ju të artit? Sepse ju, gjithmonë keni qenë problem për Partinë! Ka vdekur Enver Hoxha; janë shpallur pesë ditë zie dhe, vdekje të tjera nuk ka! Iku duke më shtyrë urrejtshëm me krah, a thua se , trupi im e pengonte të çante përpara , ndërkohë që shfrynte dhe turfullonte si kalë. A, ndyrësirë, ndyrësirë e keqe, e shava me veten time, sa shpejt do të të pështyj publikisht mu në surrat… Si t’ia bëja? Mbrapsht kurrsesi nuk kthehesha më, por aty për aty vendosa që, po të hasja tjetër kënd në udhë, t’i shmangesha, ose, së paku të mos i tregoja se, për ku isha nisur; veçse kështu do të arrija të shpëtoja nga komentet dhe interpretimet njollosëse. Çfarë njerëzish! Po kush nuk ishte hedhur përpjetë nga çlirimi dhe ngazëllimi dalldisës, pas hutimit të parë, nëpër ato dhomat e vogla të shtëpive të mjera? Kush nuk kishte filluar të ëndërronte? Kujt nuk ia përfshiu fytyrën një buzëqeshje e pabindur dhe, kujt nuk iu shembën me rropamë ca mure përmbyllës, me të vdekur diktatori? Por frika qenkësh si e ftohta e dheut; nuk del lehtë… Mua, më rrinte mendja te monumenti i Leninit dhe, i Stalinit, të cilët (si çdoherë, me sarkazëm) një gazetar i huaj, i kishte quajtur spaletat e bulevardit të paradave. Më bëhej sikur nuk do t’i gjeja më atje, lart, mbi piedestale… O Zot, o Zot; në shtëpinë e Zalos , kishte aq pak njerëz sa, m’u duk sikur kisha hyrë gabimisht. Mos ndoshta e ëma e tij lëngonte ende në shtrat pa i dalë shpirti dhe, unë po iu shfaqesha mu si ajo kukuvajka që ndjell keq? Por jo, jo…

-Urdhëroni …- më ftoi me zë të mekur e motra e Zalos.

-Ngushëllime!–thashë dhe ia zgjata dorën ngrohtësisht. Më pas ia zgjata gruas së tij dhe, dajës, të vëllait të së ndjerës. Dera e dhomës përballë meje, dera e studios së stazhierit komunist ishte e mbyllur. Sakaq u ula dhe, fill pas meje u ulën edhe të tjerët, a thua se, po zbatonin një mizanskenë drame. Por, dihej, që në mort, formulat e ngushëllimit dhe të shpresës për të ardhmen, disa lëvizje dhe vetë mimika e fytyrës, ishin përgjithmonë të përcaktuara... Po miku im, i zoti i punës, si të thuash, ku ishte? Ra një heshtje e poshtër, nga ato që , kur zgjasin ca si tepër të duket sikur të balsamosin, por e mori fjalën daja dhe, substanca e heshtjes u shpërbë:

-Eee; ç’e gjeti këtë Shqipërinë tonë të gjorë! Vetëm Enveri mund ta udhëhiqte drejt fitoreve të njëpasnjëshme Shqipërinë! Këto ditë zie mund t’i shkosh për ngushëllim në shtëpi çdo shqiptari. Megjithatë, ne nuk duhet të na mundë pesimizmi; ne i kemi ndërkohë nëpër duar veprat e shokut Enver; t’i mësojmë përmendsh ato dhe, të ndriçohemi… Piva rakinë që më vunë përpara, e piva me një nervozizëm të përmbajtur dhe, kur mora në dorë filxhanin e kafesë, pa pyetur aspak për llomotitë me zhargon partiak të kryesuesit (me sa kuptohej) të agjitpropit të fisit, fola me shumë seriozitet:

-Ngushëllime edhe një herë për nënën!–dhe iu drejtova së bijës, motrës së Zalos–T’ju ketë lënë uratën dhe, ju ardhshim për gëzime! Ngushëllime edhe ju për motrën!–dhe iu drejtova të vëllait, dajës, teksa gruas së Zalos i tunda kryet.

-Faleminderit, faleminderit!–ma kthyen në kor–Gëzime paçi edhe ju...

-Iku nëna-u kujtua të përlotej e bija, por të paktën na la të tërëve të rregulluar, me punë e me kalamaj plot. Nuk mori asnjë peng me vete.

-Njerëzit e mirë dhe të ndershëm, kështu ikin zakonisht – predikova unë.

-Ja, iku në të njëjtën ditë me Enverin!–ndërhyri daja, me siguri i bindur se, më mbështeste mua.

-O, po ime motër nuk do të mund të jetonte asnjë ditë pas Enverit. Ah, çfarë veteraneje ishte ajo…

-Po ku është Zalua?–pyeta unë, duke i mëshuar fort habisë.

-O, desha t’jua thosha sapo erdhët, por ndërrova mendjen menjëherë, sepse, si kolegë që jeni–u justifikua daja–arsyetova, se duhej ta dije para meje se, me çfarë është i zënë.Zalua është mbyllur që dje pasdite ja, aty te studioja e tij–dhe më tregoi me dorë atë derën e mbyllur

-Nuk ka lëvizur nga vendi përveçse kur iu desh të vinte në varrim. Ka marrë porosi nga Lart që të shkruajë sa më shpejt që të jetë e mundur një elegji për Enverin, por një elegji që do të përfundojë me optimizëm dhe me shpërthime të zjarrta panegjirike. I duhet ta dorëzojë për botim jo më vonë se sonte.

-Për Enverin po këndon i gjithë populli!–u rrëmbye e motra.

-Për Enverin do të këndojë bota mbarë!–bubulloi daja…

Përfitova nga ardhja e dikujt tjetër dhe u çova. Dhe ika. Zalo, Zerah, zazezu zuziza zëzëzë; ah, por në kthim e dija unë se si do të përgjigjesha, po të më pyeste ndokush se, ku kisha qenë.Te Zalua, te Zalua; kishte hapur shtëpinë dhe priste ngushëllime për Enverin…  

 

1995  

Byroistja

Do të shkonte në Tiranë dhe, shtëpia e saj e re, tashmë do të ishte një vilë e bukur trekatëshe, e shtetëzuar si gjithë të tjerat fill pas çlirimit, kur të zotët e tyre, borgjezët e fëlliqur, i pushkatuan skërkave, i plasën burgjeve, apo në rastin më të mirë, i syrgjynosën fshatrave të fundosur mes kënetave dhe moçaleve, ku rroptoheshin tërë ditën e ditës për një krodhe bukë. Apo nuk e dinte ajo, anëtarja më e re dhe e vetmja e Byrosë Politike, më mirë se kushdo tjetër se, çfarë do të thoshte të punoje në bujqësi; bujkrobëri, do të thoshte, bujkrobëri e shtyrë gjer në shekullin e XX. I internuar, apo edhe kooperativist i lirë dhe me të drejtë vote, njëlloj do ta përballoje sfilitjen.

Vërtet ajo pasi kreu shkollën e lartë të Partisë Vladimir Iliç Lenin, e emëruan kryetare kooperative, (kooperativë e tipit të lartë), por sa e sa vite të panumërta, ishte dërmuar ugareve në të ftohtë e në të nxehtë!

Por Partia ia vuri syrin dhe, ja tani ajo do ta linte fshatin, vendlindjen e saj, që ishte gjithashtu edhe vendlindja e tërë fisit të saj dhe, do të ishte njëri nga të trembëdhjetë personat më të rëndësishëm të Shqipërisë! As në ëndërr nuk i qe shfaqur kooperativistes kokulur një e ardhme rrëzëlluese që i siguronte një jetë të lumtur, mes të mirave dhe, hyrjen në histori, por, me sa duket, fati kur do, vjen e të gjen edhe sikur të kesh humbur në çinimaçin, siç shpreheshin të moçmit; anëtare e Byrosë Politike…

Mirëpo, a do ta justifikonte me punën dhe përkushtimin e saj besimin që kishte Partia tek ajo; pra, a do të ishte në gjendje ta kryente detyrën e lartë që i kishin ngarkuar?

Po; patjetër që po, ndryshe Partia nuk do ta kishte zgjedhur midis shumë e shumë kandidatëve të tjerë. Çfarë ishin të paaftë, komplotistë dhe agjentë të regjur të socialimperializmit, Partia i gjykoi dhe i dënoi me vdekje.

Sa hap e mbyll sytë, me një fjalë, me të marrë lajmit me dritë se ishte emëruar anëtare e Byrosë, ajo e kuptoi, u ndërgjegjësua dhe u bind plotësisht, po, po, që e tillë paskësh lindur; të drejtonte, të urdhëronte me ashpërsi; ç’kooperativë, ç’kazma e ç’lopata, e ç’shurrë e ç’mutra të shpërndarë arave si pleh organik…

Tani, tani do ta jepte ajo kontributin e saj të vyer e të dobishëm për atdheun; ato punërat e gjer djeshme se ç’kishin qenë ca veprime mekanike, të programuara njëlloj si edhe në trurin e thneglave…

E dinte që, gabimet e bëra në këtë detyrë të rangut të epërm, i paguaje me kokë (dhe, kokën nuk ta gjente më njeri!) por ajo, duke përjashtuar pa diskutim vetëm shokun Enver, e zotëronte marksizëm–leninizmin më mirë se kushdo tjetër. Prandaj, as do të trembej ndonjëherë, dhe as do të pengohej gjëkundi…

Tek meditonte për ditën e re që do të zbardhte, duke qëndruar më këmbë aty te dritarja e shtëpisë, që do ta linte qerrja të cilën e dalloi tek ectengecte në sfondin e plepave, të cilët përndiqnin rrjedhën e kanalit vaditës, iu duk si hatërmbetur dhe e tradhtuar! Dhe nuk kishte faj e gjora; sa e sa herë kishte hipur ajo në qoshe të saj, e lodhur dhe e mbaruar dhe këmbët e zbathura, apo me një palë shapka të shqepura që i lëkundeshin e i lëkundeshin jashtë! Kishte hipur sa e sa herë për të vajtur nga njëri sektor te tjetri apo edhe për t’u kthyer në shtëpi dhe, ai dielli i pasditevonës, i dukej gjithmonë mu si ajo lulja e gjembit të gomarit, e ngecur ne bodecin e hostenit të qerrtarit …

Të gjitha, të gjitha i përhiheshin përpara syve; arat e blerta, apo të florinjta, lopët e bekuara, apo dhe tërë kafshët e tjera shtëpiake, që i mplekseshin pandashmërisht me blegtorët, aq sa shpesh, nuk i ndaje e nuk i vlerësoje dot veç e veç; pastaj traktorët dhe autokombajnat gati–gati të adhuruara, ngaqë i shpëtonin fshatarët nga angaritë më të lodhshme, leximi i kryeartikullit te gazetës (Zëri i Popullit) në agullimën verbuese, para se të niste anekënd puna, nëna e saj pastaj, që bobotinte sa herë i ngordhte qoftë edhe një pulë…

Të gjitha, të gjitha i përhiheshin e i lëviznin përpara syve me një shpejtësi të papërmbajtshme, e nganjëherë, përkundrazi, me përtaci e si me pendesë, a thua se lypsej t’i shpoje me atë hostenin e buajve, që të shkathtësoheshin…

Por sa herë e sa herë i kishte pastruar këmbët në kanal, me të dalë në rrugën e asfaltuar automobilistike! I kishte pastruar në ujin e pakët këmbët e buhavitura dhe me thembra të plasaritura më keq se lëkura e breshkës, që të mund të mbathte pas asaj udhe të përshkuar arave zbathur, apo me çizme llastiku, këpucët e mira, të cilat i mbante në çantë, sa herë paraqitej në zyrat e Komitetit të Partisë, ku e thërrisnin vazhdimisht për lloj–lloj mbledhjesh për dhënie llogarie dhe, për t’u njohur me direktivat më të fundit nga Qendra.

Por do t’i linte të gjitha. Të gjitha…

Me të hyrë në mjediset e vilës, u nguros aq befasisht sa, pothuajse nuk luante dot as sytë majtas–djathtas. Ata të Drejtorisë së Pritjes ia kishin mobiluar ndërkohë shtëpinë e re kat më kat dhe, njëherësh, ia kishin pajisur edhe me të gjitha sendet e domosdoshme për një jetë komode të rangut të saj.

E shoqëruan duke i dhënë shpjegimet e nevojshme për çka ajo i pyeste dhe, për fat u larguan pa e zgjatur, prandaj byroistja gjeti kohën të lëshohej nëpër shtëpi e shpenguar, së bashku me të shoqin e heshtur që vetëm buzagazej si budalla dhe me të tre fëmijët që kërcenin si keca, duke lëshuar ca britma të mprehta primitive, sa herë hapnin apo mbyllnin ndonjë derë, gjersa ndalën te dhomat e tyre të gjumit…

Vila, para se të hynin ata, banorët e ardhur nga fshati, kishte shërbyer si ambasadë e një shteti europianoperëndimor dhe, ata, me sa dukej lehtësisht, e kishin mirëmbajtur për mrekulli; anekënd në oborrin e përparmë të konturuar hijshëm prej ligustrave, kishte trëndafila të kuq melankolikë, ndërsa në oborrin e pasmë ndodhej një basen blu blu si qiell vjeshte, të cilin, siç i shpjeguan, ata perëndimorët e përdornin si pishinë, duke u larë fare lakuriq, si të degjeneruar që ishin…

Por për të gjitha këto do të mendonte dhe do të vendoste më vonë se çfarë do të bënte; do t’i shkulte trëndafilat dhe, në vend të tyre, fjala vjen do të mbillte ca rrënjë portokallesh, por ndoshta edhe ca rrënjë domatesh dhe, a do ta mbushte me dhe e me gurë, nëse e lejonin, atë rezervuarin, a ç’dreqin ishte, me gjithë atë tubin e gjatë në mes, që harxhonte ujë kot së koti, apo do ta linte ashtu pa i rënë më ndër mend për të?

Megjithatë, porosia e atyre që e kishin ndihmuar përgjatë shpërnguljes, gjithsesi të mundimshme dhe acaruese, që të mos merrte shumë gjëra me vete nga fshati, kishte qenë mjaft me vend; gjyma bakri, kova, vedra e veksha, qypa të thellë si pus, sofra, tepsi e tasa me përmasa të pabesueshme, si të ishin enët e Polifemit, nuk i preku me dorë fare, por ia la s’ ëmës, që mbeti e vetme, ngaqë nuk pranonte kurrsesi të shkëputej nga qoshja e saj…

Hë për hë, i nevojitej të lahej e të pudrohej çdo ditë, të krihej, të vishej e të mbathej me kujdes të madh; të mos e ngrinte zërin asnjëherë (madje, as me mvartësit, sepse i bëhej zakon i pakontrollueshëm) dhe, kur të dilte në trotuar, përpara portës së vilës, e shoqëruar gjithë sy çelësi nga rojat, të mos nxitonte të hapte vetë derën e Mercedesit të zi luksoz, por të ndalte e të priste një grimë sa t’ia hapte shoqëruesi i saj i parë.

Sa shumë porosira i kishin dhënë të tjerët, por sa shumë i kishte dhënë edhe ajo vetes për t’i pasur rreptësisht parasysh, megjithatë e shqetësonte veçanërisht, aq sa nuk e ndalte dot, kuqërrimin shpërthyes në fytyrë, ajo kapardisja (me dashje, apo pa dashje) në ndenjëset e buta dhe të rehatshme prej lëkure të veturës së saj të parfumuar që xixëllonte gjithandej; ndjehej si e kërcënuar, ngaqë mund të ndizte mërira dhe zili te ndonjëri nga ata që ta prishnin prokopinë si me magji, duke llomotitur kinse shkarazi e me shaka në një mjedis, ku ngjiste fjala; e mo si shumë shpejt u llastua ajo e sapoemëruara; dale, dale, nuk ka hequr ende shpërgënjtë nga prapanica!

Po, po kushdo mund të këpuste broçkulla sa t’i tekej dhe, hajt t’ia mbyllje gojën!

(Ah, moj qerre, moj qerre, me buaj që heshtin edhe kur i shpon…)

Po ç’qerre e ç’fshat e ç’baltra; u tha njëherë kjo! Byroistja me t’ia hedhur javës së parë në detyrën e re, nisi të ngrefosej vërtet me vetëdije në Mercedes, ndonëse pa e përcaktuar dot se kujt kërkonte t’i bënte sfidë? Por herë–herë, ia kishte ënda fort të gjendej ballë për ballë me disa nga ata birbot e kooperativës, apo me disa nga ata kuadrot idhnakë të Komitetit të Partisë të rrethit që e përfshinte gjer dje, por, e pse jo, edhe me ndonjë kuadro të lartë të Partisë, në Qendër, që e kishte mahitur dhe e kishte tallur haptazi për sa kohë ajo militonte në fshat. Ah, por ajo mësoi edhe vetë fap –fap të përçmonte dhe të qesëndiste, mësoi të vështronte me sy gjysmë të ulur, si ai që të mat e të peshon; përpunoi në fytyrë një plastikë të stërholluar prej aktoreje, duke arritur në çast të kalonte vijueshëm nga një grimasë që shprehte neveri dhe përbuzje, në një grimasë tjetër, që shprehte gjithë shëmti servilizëm të tejngopur me ëmbëltim të lëtyrshëm…

Në zyrë, ndonëse ajo ndodhej në ngrehinën masive të Komitetit Qëndror, veçse dyqind metra larg vilës së saj, shkonte me makinë (për arsye sigurie) dhe, mbrëmjeve e bëri zakon të hynte e të dilte në Shtëpinë e Partisë nr.1, e cila gjithashtu ndodhej në Bllok, ku shokët e Byrosë mblidheshin dhe bisedonin për çështjet ndërkombëtare orë e orë të tëra, pinin kafe ekspres, tymosnin cigare Partizan, ashtu si edhe Komandanti, shfletonin dhe konspektonin rresht për rresht veprat e pashtershme të Tij, apo ndiqnin edhe ndonjë film të rekomanduar, ashtu të zgërlaqur dembelisht në ca kolltukë si furriqe.

Kështu quhej: Shtëpia e Partisë dhe, kishte disa të tilla; njëshi, dyshi, etj. Me sa kuptohej, iu kishin vënë emrin e Shtëpisë së Themelimit, (shtëpisë – muze në rrugicat kapilare të Tiranës) që ta aktualizonin dhe ta shumëfishonin pa shkëputje atë togfjalësh dhe, kësisoj, t’i kthenin ato shtëpi në tempuj të kultit marksist…

Në dyqanin e Bllokut, dëng me ushqime dhe me rroba të jashtme, dukej rrallë e më rrallë dhe, më së tepërmi e yshtur nga fëmijët, të cilët nuk ngopeshin e nuk ngopeshin së bleri këpucë pulovra dhe pantallona xhins, që asaj , punonjëses së Partisë, i dukeshin tepër ekstravagante, por çfarë të bënte? Së pari, i vinte keq t’ua prishte harenë fëmijëve dhe, së dyti, por që ishte edhe më delikatja, si ta ngrinte zërin dhe të bërtiste, ndërkohë që të gjithë fëmijët e tjerë të Bllokut, të atilla rroba vishnin, madje edhe ca më moderne, sepse i porosisnin dhe i blinin vetë jashtë shtetit. Por edhe ajo, duke parë e duke bërë, jashtë shtetit do t’ua blinte fëmijëve që ç’ke me të!

Për fat, ai vit që ajo u vendos në kryeqytet, qëlloi viti më liberal i diktaturës së proletariatit dhe asaj, që nga dritarja e Mercedesit, jo rrallëherë i kishin zënë sytë nëpër rrugë vajza me minifund dhe, djem me pantallona kauboj dhe me flokë të gjatë që ua mbulonin veshët dhe qafën. Madje, thoshin, ja atje nëpër zyrat e Komitetit Qendror se, festivali i ardhshëm i Këngës në Radiotelevizion, do të ishte krejt ndryshe nga vitet e shkuara; do t’i këndohej dashurisë së lirë, vjeshtës së pikëlluar, apo pranverës përndezëse, muzika do të ishte ritmike, ndërsa prezantuesi i tij do të dilte në skenë me një xhaketë me kopsa metalike, teksa partnerja e tij me minifund dhe me një bluzë me dekolte të ekzagjeruar…

Askush nuk e dinte çfarë po ndodhte në të vërtetë, por, të gjithë prisnin ta ngrinin zërin në kupë të qiellit, apo (ku ta dije?) ta ulnin kokën gjer në gjoks, por sidoqoftë; nga çdo drejtim që të merrej kthesa, ajo për veten e saj, ishte brenda, sepse vazhdonte të vishej fare thjeshtë, ndonëse në vesh i kishin mbërritur nja dy barsoleta që e vinin në lojë, pale pastaj, gratë, që, një e dy thoshin: ç’më je veshur kështu, kaq démodé, më keq se …

Por si guxonin njerëzit e i jepnin gojës, megjithëse e dinin që kishte një ligj që, i dënonte të gjithë ata që shpifnin kundër drejtuesve të lartë të Partisë, apo i ofendonin ata publikisht. Po kë të kapje? Llafazanët, apo ku ta dije saktësisht se kush, arrinin gjer atje sa të thoshin se ajo me siguri ka qenë kodoshja e disa ministrave, përndryshe si u ngjit aq lart, duke i lënë pa mend të tërë? Apo është e zgjuar ajo …

Por më të liq se ata që i hapnin këto llafe, ishin ata që ia rrëfenin asaj, gjoja që ajo të merrte masa në kohën e duhur dhe të mbronte dinjitetin e saj dhe të familjes. Po si të mbrohej ajo; të shkonte e të raportonte te Enveri?! Pika! …

Në njërën nga ato mbrëmjet e çlodhjes aktive, shokët (e Partisë) e ftuan të luante së bashku me ta ping–pong, lojë, emri i së cilës, asokohe, përveçse në sport, përdorej edhe në diplomaci, nëpërmjet formulimit metaforik politika e ping–pongut.

Byroistja kishte buzëqeshur fajësisht, duke iu thënë se, nuk dinte të luante. Të mësojmë ne, ia kishin kthyer ata njëzëri dhe, ajo kishte pranuar, aq më tepër që, patronazhi i tyre i tingëllonte plotësisht: të mëson Partia…

Ajo kishte dëgjuar se, brezi i ri i Bllokut, brezi me historira dashurish, më keq se në ato telenovelat e pafundme amerikane, të cilat kishte nisur t’i ndiqte rregullisht edhe vetë, nuk luante ping–pong; brezi i ri luante penis, siç e kishte fiksuar ajo në kokën e saj se quhej ajo lojë. Prandaj i qe kthyer të shoqit dhe i kishte thënë: dua të blej një kostum penisi, por atje te dyqani ynë, në Bllok sikur nuk kam parë. Ç’thua moj? Aha, kërkon të blesh prezervativ; kështu thuaj. Po ç’t’u shkrep; ne nuk kemi përdorur kurrë. Ç’prezervativ, o i shkulur; kostum, kostumin e asaj lojës me top të vogël. Kostum tenisi? T e n i s i, moj, se për pak na turpërove fare…

Pa u ngutur, por edhe pa u vonuar, siç porosiste pareshtur edhe Partia, do t’i rregullonte një e nga një të tërë punët e veta; së pari do të merrej me fëmijët; do t’i shpinte në shkollat më të mira të vendit dhe, kur te mbërrinin moshën për në universitet do t’i çonte jashtë shtetit. Ato shfaqjet e huaja iu bënin dëm fëmijëve të popullit, jo fëmijëve të qeveritarëve dhe partiakëve të lartë…

Pastaj do të fuste edhe të shoqin në një punë të rehatshme, sa për të thënë, sepse nuk po e duronte dot që sorollatej e vinte vërdallë nga mëngjesi në mbrëmje, duke iu qarë gjoja me shaka mjeshtakëve: ja, në shtëpinë tonë mbizotëron rendi matriarkat; unë as flas më e as më dëgjon më njeri. Tani nuk thonë më: e shoqja e filanit; tani thonë: i shoqi i filanes, hahaha...

Por ajo do t’i rregullonte të tërë me soj e sorollop, që të mbanin e të mbështesnin njeri–tjetrin sa herë të paraqitej nevoja...

Kur i erdhi e ëma në vilë për të bujtur ca ditë, me një bohçe basmeje në dorë, byroistja u gëzua shumë, sepse do ta kënaqte, më në fund, me gjithë ato të mirat, do t’i rrëfente fill e për pe shtëpinë e re dhe, do të përpiqej t’i mbushte mendjen që të linte fshatin dhe, të jetonte me ta, në Tiranë. Por fëmijët varën turinjtë, a thua se i ofendoi ndokush dhe, nuk e mirëpritën ardhjen e gjyshes së tyre, ngaqë ajo dallohej që tutje që ishte një fshatare dhe, binte ende era popull.

Ish kooperativistja, e vuri re menjëherë armiqësinë e fëmijëve ndaj atij njeriu që kishte mbetur në fshat, prandaj i mblodhi me ngut dhe i qortoi rreptë, duke iu tundur mu në surrat gishtin tregues dhe, duke ua kujtuar se, ishte pikërisht ajo gjyshja zemërdhembshur që i kishte rritur dhe u kishte ndenjur te koka, kur sëmureshin. Por plakës nuk i qeshi buza asnjë çast të vetëm; ngjiste dhe zbriste shkallët me duart në ije si vegje shtame dhe, rënkonte dhe ankohej: ç’është kjo punë kështu, të më vënë përpara për të ngrënë e për të pirë të tjerët, të m’i marrin ndërresat e të m’i lajnë bijat e botës; unë jam e zonja të mbaj në këmbë një shtëpi me njëqind shpirtra…

Por e bija–kuadro i bënte çdoherë me shenjë që të heshtte dhe, kur mbeteshin vetëm me njëra–tjetrën në shtëpi, niste e i tregonte qilimat persianë, shtruar dhomë më dhomë, perdet e gjata, gjithë motive florale, mermerin me dritë të thellë nëpër shkallë e nëpër korridore, bufetë, abazhurët e rëndë shumëllambësh, tablotë nëpër mure, pasqyrat e kristalta (që për çudi, nuk të deformonin!) dhe, pas çdo gjëje, i thoshte: edhe këtë borgjezëve ua kemi marrë, edhe këtë, edhe këtë, patjetër që borgjezëve ua kemi marrë, posi; dhe nuk u lamë të gëzonin një majë gjilpëre…

Dhe psherëtinte gjithë gërvima të thata fyti, a thua se, ishte vetë ajo që ishte përplasur me borgjezët dhe i kishte ndëshkuar…

Një mëngjes me shi, me një shi tërë pëshpërima si thashetheme, plaka u ngrit të ikte. Bohçen prej basmeje ia kishin zhdukur dhe, në vend të saj i kishin përgatitur për t’ia dhënë me vete dy çanta të mbushura me plaçka të reja.

Te porta e vilës, ku e priste makina e dytë e anëtares së Byrosë Politike, plaka u përshëndet me të gjithë, dhe, në fund, pasi e puthi të bijën në të dyja faqet, i pëshpëriti në vesh: kujdes moj çupë, se mos t’i marrin komunistët të tëra ç’ke…

2006

Librat përtokë

Po ecja drejt kafenesë, për t’u ulur ja, atje, te njëra nga karriget ndën gështenjat e egra, kur vura re anës trotuarit dikë që po shpërndante mbi pllakat e hirta disa libra. Ishte goxha burrë dhe atë punë po e kryente me kujdes dhe seriozitet, i bindur, siç duket, se ajo ishte më e dobishme se vetë shtrimi i një tapeti të kuq ceremonial, të cilin e shkelin me hapa të shtrirë karriere burrat e ekzaltuar të shtetit…
Librat mbi trotuar u vendosën, më në fund, të puthitur me njëri-tjetrin, ashtu si edhe pllakat, që të bëhej i mundur leximi i titujve dhe autorëve të tyre dhe, unë teksa kisha ndaluar, fillova t’i këqyr me vëmendje dhe kërshëri. Ja, një librari ambulante, i thashë vetes me shpoti; i shkreti libër! Po përse i shkreti libër? A nuk t’i sjellin, tashmë, tregtarët mallrat e tyre mu përpara hundës, aq sa nganjëherë pengojnë edhe lëvizjet e kalimtarëve? Kështu lypset në ditët tona, përndryshe, malli që mbahet brenda mureve të dyqanit, të mbetet pa shitur, sepse nuk josh blerës. Ja, shihi këto femrat që venë e vinë pa pushim; gjoksi jashtë, kërthiza jashtë, pantallonat krejt tejdukëse, aq sa shihet gjithçka pas tyre, meqë brekët nuk mbulojnë më gjë, sepse s’janë veçse një kordon i lakuar…
Po, po; çdo gjë jashtë, mu në mes të këmbëve, mu përpara syve. A nuk ka ngjallur televizioni një psikologji të papërmbajtshme ekzibicionizmi?
Nisa të lexoj titujt dhe autorët: Karl Marks/ Teoritë e Mbivlerës. Servantes/ Don Kishoti. Kalinin/Mbi edukimin Komunist. Fan Noli/ Topi i Lidhur/ Ismail Kadare/ Ëndërr Mashtruese. Fatos Arapi/I Përkasim Komunizmit…
Pa shih, pa shih; nuk mungonte pothuaj asnjë nga poetët dhe prozatorët e hierarkisë sonë letrare, të cilët, të shpenguar prej marrëzisë, që i ka ndezulluar, janë në një sherr të madh mes njëri-tjetrit, për zënien që së gjalli të vendit të parë. Dhe, janë po ata që i përkisnin atij rregjimit, të cilin, si matufër që jemi, besojmë edhe sot e kësaj dite, se e kemi shembur dhe asgjësuar përfundimisht, duke harruar se, udhëheqësit e tij shpirtërorë mund ta klonojnë një ditë lehtësisht, nëse do t’ua dojë qejfi. Çfarë çudirash shqiptare! Dhe shih ç’tezë kanë shpallur këta farë hierarkësh: realizmi socialist duhet të sulmohet dhe të poshtërohet pikërisht nga vetë shkrimtarët e realizmit socialist!
Çdo libër, i hedhur përtokë, kushtonte vetëm 100 lekë. Si Linja 150, mendova, ku mund të blesh me të njëjtin çmim edhe një furçë dhëmbësh, edhe një shenjtor të vogël prej allçie të bojatisur. E pra, edhe Marksi, edhe Don Kishoti, një çmim kishin: 100 lekë…
Por nuk po e kuptoja, përse po tregohesha aq shumë kureshtar? Aha; po sikur të ishte edhe ndonjë nga librat e mi ja, aty mbi rrasat e ftohta, ndonjë nga librat e mi me një dedikatë përplot shpërthime poetike dhe e shkruar dridhshëm nga emocioni? M’u kujtua episodi i librit të Bernard Shout, i cili shkoi dhe e gjeti pa dashur te një bukinist me gjithë dedikatën që i kishte bërë mikut të tij mosmirënjohës dhe, për pak sa nuk qesha me zë.
-Kë dëshironi të blini, zotëri? – m’u drejtua me përulësi të tepruar shitësi ambulant.
-S’e di. Një herë për një herë vetëm po shoh. Po a mund t’ju pyes, nga i keni siguruar gjithë këto libra? Mos ia keni blerë ndonjërit që ka ikur ndërkohë me lotari në Amerikë, apo në Kanada? Sepse largohen fatlumët dhe, ja çfarë librash na lënë ne këtej…
-Jo, jo; janë librat e një magazine, që u boshatis urgjentisht dhe, u rimbush me kafe dhe cigare; kështu mora vesh.
Shumë mirë, shumë mirë sepse, hajt ta pësoje si Shou sarkastik, megjithëse shqiptarët janë marifetçinj dhe, e heqin fare faqen e frontespicit, ku mund të jetë hedhur me bukurshkrim dedikata…
Nuk vendosa të ble ndonjë libër, prandaj u ktheva dhe u ula te një tryezë fare pranë librave të shpërndarë mbi trotuar, që rrezikoheshin veç të tjerash, të shkeleshin nga këmbët e kalimtarëve, që i hidhnin kuturu. Por u befasova, kur vura re se, pas pak, përreth tyre u grumbulluan mjaft njerëz. Përkuleshin për t’i parë, ashtu siç duhet të përkulesh për të parë çdo gjë të shtrirë përtokë, por në fund largoheshin pa blerë gjë.
Sakaq, mbërriti edhe miku im dhe porositi shpejt e shpejt kafenë dhe ujin e gazuar. Atë çast, një grua e shëndoshë, gjithë fjongo dhe lidhëse, që llastohej ende si koketë e vonuar, ndaloi me vështirësi përpara librave, sepse mezi e përballonte tërheqjen që ushtronte ndaj saj qeni i madh që e shoqëronte.
-A e keni librin “Zonja me Kamelie”? Po librin “Bija e Mallkuar”? Po ç’libra keni atëherë ju! – dëgjova se si u habit e indinjuar zonja me qen.
-Ja zonjë, këto që shihni…
-Po te kjo çanta e zezë, aty rrëzë pemës, ç’libra ke? T’i shoh edhe ato që ke aty brenda!
-Këto që shihni përdhe janë edhe aty brenda në çantë, zonjë, më kuptoni; unë për t’i shitur i kam të gjithë: “Gjëmojnë Kontinentet”, “Dekameroni”, “Përballimi”…
Ndërkohë, qeni i madh pa mëgojzë, i hodhi putrat e para mbi libra, a thua se po përpiqej t’i shfletonte, por zonja e vuri re dhe e qortoi ëmbëlsisht.
-Jo ashtu, shpirti i mamit, jo ashtu! Si jemi zotuar: të sillemi mirë dhe, veçse mirë; e pra!
Qeni u tërhoq menjëherë, por dukej se po bezdisej nga të ndenjurit në një vend, kot së koti.
-Ah, racë e keqe, racë e keqe! I thua edhe shpirti i mamit, palé! Gjer dje e mbaje frymën tënde gjallë me një tallon të qelbur, kurse sot shkon e i ble qenit mish të freskët, apo edhe lloj-lloj sallamrash…
-Mos u nxeh dhe mos shfry! – më përmbajti miku im – Lëre qyqen, sepse atë qen ka. Me të i gdhin ditët, me të i ngrys; burrin dhe fëmijët e saj janë hallakatur prej vitesh nëpër Europë.
-Shih, shih…
-Por, po më bën përshtypje fakti se askush nuk po ble, qoftë edhe një libër të vetëm. Të gjithë veçse shohin. Njëqind lekë për kafe dhe ndonjë gjë tjetër pas kafes, e prishin pa hezituar, kurse për të blerë një libër e vrasin mendjen shumë.
-Ndoshta kërkojmë ndonjë libër që flet kundër tërë librave. Është botuar ndërkohë një i tillë?
-Ç’thua, të lutem! Por ja, këta janë njerëzit, këta që sheh çdo ditë nëpër rrugë dhe nëpër kafene. Kush prej tyre të duket si lexues?
-Më fal, por asnjeri. Të gjithë janë të shqetësuar veçse për të mbijetuar dhe për të harruar disi hallet pas sportit dhe atyre telenovelave idiote të përditshme.
-Ha ha ha! Përherë m’i zë në gojë ato telenovelat. A mor’ i shkretë, sa jashtë kohës je! A e di çfarë dëgjova rastësisht në televizor, para se të vija këtu? Gjeje, kush është dashnori aktual i Silvanës në telenovelën Ah, kjo dashuria, e pyeste drejtuesja e një konkursi të ftuarin në studio. Konkurruesi, një çunak i ri spitullaq, e gjeti, sigurisht, pa u menduar fare dhe, kësisoj fitoi një magnetofon, apo një celular; s’e mora vesh mirë…
-Të kishin guxuar ta pyesnin atë gjysmëgjelin për autorin e ndonjë libri, atëherë të shihje ti se sa do të ishte në gjendje ai të përgjigjej saktë.
-Autorin e ndonjë libri? Dhe ti vret mendjen që të zgjedhësh një për një fjalët, kur shkruan, përpiqesh t’i ringjallësh të harruarat padrejtësisht, duke krijuar herë - herë edhe të reja.
-Ç’të bësh; kjo me sa duket, është zeja jonë e vetme. Ja, që këtë punë mësuam të bëjmë. Por ka nga ata radikalë të poshtër dhe të papërgjegjshëm, që kanë thënë fjalën e fundit: nëse teksti letrar, çfarëdo qoftë ai, nuk shërben si lëndë e parë për spektaklet televizivë, apo për filmat, atëherë, për çfarë tjetër mund të shërbejë?
-E, ç’fjalë e fundit? A e di ti se nuk e kanë dhe aq keq ata? Por, s’të pyeta; a e ke takuar këto ditë? Këto ditë që i ka dalë një emnak killer? Mendo çfarë situate: dy vetë me të njëjtin emër, njëri poet, tjetri kriminel. Në fillim, siç më treguan, qenkësh bërë nervoz, madje është ndjerë i terrorizuar, duke e dëgjuar ditë të tëra emrin e tij nëpër emisionet e lajmeve, apo duke e parë me shkronja të mëdha në faqet e para të gazetave; por pastaj paskësh nisur të argëtohet; madje edhe të trimërohet. Më kanë thënë se bën shaka nëpër kafene, shaka për t’i dhënë, me sa duket, zemër vetes, duke thirrur me zë kërcëllitës: e shihni ç’emër kam unë? emër të vërtetë cubash…
-Shih, shih budallai! Në vend që të ngutet për ta botuar sa më shpejt që të jetë e mundur atë librin që ka në shtypshkronjë, shkon e thotë marrëzira lart e poshtë. Ta botojë librin dhe, ke për të parë po nuk iu shit menjëherë. Njerëzit, të intriguar së tepërmi (ndërkohë, policia po e ndjek këmba – këmbës vrasësin) do të rendin ta lexojnë, të prirur për të gjetur kushedi se ç’lidhje të pashpjegueshme midis emnakëve…
-Bukur!…
Pas disa ditësh, tek po shkoja përsëri te kafeneja, vura re gjethet e para të verdha majë gështenjave të egra. Ishte një e verdhë tërë rrëzëllima të largëta drite. Ah, nostalgjia e vjeshtës, për të cilën gjithmonë mund të shkruash diçka…
Ashtu, përplot ëmbëlsi në shpirt, iu afrova librarit ambulant, që vazhdonte punën e tij të nderuar në trotuar dhe, e pyeta:
-Hë, si ka shkuar shitja e librave?
-Mirë, le të themi. Për shembull, Teoritë e Mbivlerës i Karl Marksit ka ecur mjaft, por se ç’ka nxjerrë një libër ai vrasësi i atij kolonelit të policisë; e bleve?…


2003

GAZ 69

E vështroj me habi dhe kërshëri, sepse paraqitja e tij nuk po më përputhet me atë çka më ka mbetur në kujtesë; e përfytyroja më të madh dhe më të zymtë dhe, mbi të gjitha, më agresiv. Si mund ta përfytyroja ndryshe, përderisa çdoherë më lëvizte në sfondin njëngjyrësh të diktaturës, duke çuar vaj dhe mort kudo që ndalte?
Tani e vërej me psikologjinë e një spektatori të vëmendshëm në sallën e një teatri, i cili priret çdo çast për të ndjekur ngjarjet dhe fatet e personazheve, ndonëse objekti që kisha unë ballë për ballë nuk lëvizte dhe nuk bëzante. Nuk di se kush e ka këtë relikte të Sigurimit të Shtetit komunist, këtë metaforë të mynxyrë të tij, që rri haptazi dhe si pa turp aty, midis të tjerave, modeleve të fundit, mu si ai vrasësi që ka marrë garanci të plotë nga kapot e policisë se, nuk e trazon njeri. Me atë të gjelbërtën ushtarake, mushamanë e zezë blozë, parafangot e nxjerra, me forma dhe vëllime të plota, me skermën e lartë të radiatorit dhe, me fenerët e rrumbullakët si sy të shqyer, më duket veçse e shëmtuar dhe e mjerë, ndonëse në përgjithësi, makinat e prodhuara tri apo katër dekada të shkuara, të pëlqejnë dhe të joshin, kur i ndesh rrallë e më rrallë nëpër rrugët e kthyera në lumenj, dhe të ngjallin një nostalgji të ëmbël gjithë romantizëm.
Në mëngjesin e kësaj të hëne të Tiranës rri ndanë trotuarit bashkë me gjashtëdhjetenëntëshin, që po të më lejonte drejtshkrimi, do të kisha dashur shumë ta shkruaja gjashtenënçin…
Te xhami i derës së shoferit, te xhami i ngushtë si frëngji, i kapur te mushamaja, jo drejt e te korniza e derës, është ngjitur një letër, ku shkruhet:
Shitet
me çmim të arsyeshëm, Cel:
I afrohem dhe nis t’i vij vërdallë, siç i vihet çdo gjëje që shitet dhe, më pas ngjesh fytyrën pas xhamit dhe këqyr brenda në kabinë; ndenjëse të zeza, kruskotë e zezë, timon dhe levë e gjatë marshesh e zezë; një kult i vërtetë i të zezës, në atë skëterrën, ku të fusnin me pranga ndër duar dhe, të ngjeshnin në mes dy agjentë të ngjallëm si derrat, e cila shitej me një çmim të arsyeshëm…
- Ej; - më afrohet një burrë rreth të pesëdhjetave – si po të duket?
- Për Zotin, ku e ke rrëmuar këtë? Jotja është?
- Ende po. Ku e kam rrëmuar, the? Pse, pak të tilla kishte nëpër tunelet dhe nëpër magazinat e ushtrisë? Pse po çuditesh? A e di ti se, çfarë makine është kjo? Tank tank! Bjeri, bjeri llamarinës me çokun e dorës! – më propozon, por në fakt i bie vetë bam bam bam - E dëgjove çfarë tingulli kumbues nxori? Pse, ç‘kanë makinat e blinduara më tepër? Hiçasgjë.
- Ç'pune ke bërë, apo edhe ç'pune bën tani?
- Kam qenë kapter ushtrie, nënoficer me një fjalë; tani shes materiale ndërtimi në një pikë shumice.
- Të lumtë ty!
…Korb i zi që çan e krakëllin/ krak krak nëpër natë! Kush kishte lënguar duke e shkruar këtë varg për këtë përbindësh të Sigurimit? Krak krak korb i zi nëpër natë... 

Nuk ka arrestim në emër të popullit që të mos jetë kryer me këtë makinë, e cila i kallte datën kujtdo që e haste përpara, qoftë edhe rastësisht. Por këtë makinë nuk e përdorte vetëm Sigurimi shqiptar; këtë makinë e përdornin për të njëjtin qëllim të gjitha vendet e Europës Lindore, të ashtuquajtura vende të demokracisë popullore, duke përfshirë pa dyshim edhe vetë Bashkimin Sovjetik, ku kjo makinë prodhohej. GAZ 69! Duke përsiatur për të, fillon të më duket sërish agresive, madje këtë herë më shumë nga ç’më kish mbetur në përfytyrimin tim, aq sa për një çast më bëhet sikur i zgjohen instinktet, sikur përndizet dhe, të gjitha ato makina forfuritëse përqark, i ngjesh shuk në një qoshe! 

GAZ 69, Gorkij Avtomobilnij Zavod. Plotësoj këto iniciale cirilike dhe kujtoj që, marka e saj përmbante edhe emrin e Maksim Gorkit. Ç’t'i bëj; e ku nuk ngatërrohesh nganjëherë pa dëshirën dhe pa dijeninë tënde. Këto iniciale në gjuhën shqipe formojnë një fjalë që ka disa kuptime. Njëri prej tyre: gaz – ndjenjë gëzimi, hareje dhe kënaqësie. Ky sigurisht vetëm gaz nuk sillte.

2007

God's humor

1.
Asnjë shenjë keqardhjeje s'duhet të të përcjellë gjendja ime. Përkundrazi, unë pata shumë fat që jam në këtë vend. Këtu është errësirë e, për të hedhur ndonjë hap më duhet, përveç këmbëve, të përdor edhe duart, ndërsa sytë më ndihmojnë më shumë kur i mbaj të mbyllur por, është qetësi...
Çdo ditë unë zgjohesha në mëngjes, punoja deri në mbrëmje vonë dhe, pas ndonjë kafeje me pak qumësht, flija për t'u zgjuar të nesërmen e për të fjetur sërish të pasnesërmen. Kur pija kafenë mbrëmjeve në shtëpi, më pëlqente të ulesha përballë kalendarit me fotografinë e një ëngjëlli, i cili, sikur qortonte jetën time. Por edhe unë e sfidoja. Çdo mbrëmje e gjeja kohën të ulesha përballë tij.
Nuk e di sesi ndodhi e, aq më pak pse. Engjëlli i kalendarit jo vetëm që u shfaq, por edhe më foli:
-Sot, në orën 23.50 ti do të vdesësh! Do të jetosh në rrethin e katërt të ferrit, ndërsa të tjerët do të dinë të vdekur! Do të heqësh dhembje njëzet herë më të forta se dhembja më e rëndë që ke përjetuar ndonjëherë në jetën tënde këtu në tokë!
Nuk dija më sesi ta sfidoja. Ky ishte çasti kur u bë e qartë se kush urdhëronte mbi gjithçka. S'kish kaluar ende asnjë minutë por, pas shtangies së gjatë, më dukej sikur demonët do të vinin nga çasti në çast për të më marrë. Krahas kësaj, të qëndruarit ende përballë kalendarit me engjëllin, që ndërkohë ishte kthyer në faqen e muajit Dhjetor, më kujtonte disfatën time. Kujt i duheshin tani këto orë dhe minuta të tepërta?! Le pastaj ajo ndjenja e hidhur e humbjes! Tani s'kish vlerë më asgjë!
(edhe 1h 59min 47s )
Fërkova sytë fort dhe vendosa të merrja pak ajër të pastër jashtë. Fundja, s'kish ndodhur asgjë! Derën gjithsesi e lashë të hapur dhe dola.
(edhe 1h 35min 14s )
Në ferr? Ç'ne!? Ishte fillim Marsi. Unë po rrokullisesha si fëmijë mbi barin e parkut, po ngopesha me aromën e pemëve dhe me freskinë! Si s'më kishte shkuar ndër mend të vija këtu çdo pasdite!
(edhe 0h 10min 45s )
U përsërit e njëjta situatë! Engjëlli m'u shfaq përsëri dhe, unë ndodhesha edhe njëherë përballë tij në shtëpinë time! Këtë herë lëshova një klithmë habie. Më kishin mbetur edhe pak minuta kohë, kështu që vendosa të arratisesha. Dera qe e hapur:
-Demonët do të vinë dhe, ti, kudo që të ndodhesh, do t'u dalësh përpara! Ata do të të kryqëzojnë, do të të rrjepin eksodermën, do të djegin mezodermën, do të ushqehen me organet e tua dhe dikur, ti do të gjendesh në rrethin e premtuar! Ujë i përvëluar do të derdhet mbi ty, herë pas herë do të të veshin me lëkurë të re, për të të rrjepur dhe djegur deri në pafundësi... Më thuaj, do t'i presësh apo do të largohesh?

(edhe 0h 0min 1s )
-Ik e, mos u kthe më nga vendi ku do të të dërgoj Unë!
Sytë unë i mbaj mbyllur dhe lëviz fare pak këtu ku jam. Por sa herë i hap, shoh hapat e tyre!
 
2.
Dukej i qetë dhe shpërfillës. Unë picërrova sytë! Sapo kisha mbaruar së lari enët dhe, shfaqjen e një ëngjëlli as nuk e kisha ëndërruar. Por, më në fund e la shpërfilljen dhe me fytyrën e bardhë shqiptoi fjalët:
-Pas pesë ditësh ti do të vdesësh. Në qiellin e gjashtë në parajsë do të jetosh ti, ndërsa të tjerët do të dinë të vdekur.
Hera e parë... Kjo s'më kish ndodhur kurrë! Kisha dëshirë të pija një gotë e të festoja! Fundja, tha parajsë...!
(edhe 5 ditë 1h 1 min 1s)
Shtanga dhe vështrova dyshemenë. Pije alkoolike gjithsesi s'kisha në shtëpi. Isha ende e lirë, mund të vazhdoja të ecja e të dilja nga njëra prej dyerve të drunjta. Mund të bëja sikur nuk e kisha dëgjuar zërin e tij dhe të laja edhe dyshemenë, të cilës vazhdoja t'ia ngulja sytë.  (edhe 4 ditë 80h 5min 1s)
Fillova të telefonoj ca njerëz që kisha vite pa ia dëgjuar zërin. Mora leje nga puna dhe vendosa të vizitoja nënën, të cilën nuk e shihja që prej dy muajsh. Kur e takova, nuk e mbajta dot:
(edhe 3 ditë 58h 56min 43s)
-Po ti ke qenë gjithnjë njeri i mirë... atje në parajsë do të harrosh çdo hall...
Lumenj me verë do të rrjedhin atje, frutat dhe gjithë të mirat që njeh si dhe ato që s'njeh syri ynë, të presin ty.
(edhe 3 ditë 57h 4min 3s)
Nuk dija si të dilja nga kjo gjendje. Unë nuk doja të vdisja, nuk i doja lumenjtë me verë dhe as frutat që do më zinin frymën.
Unë doja të pija kafenë me pak qumësht të mëngjesit, të shkoja në punë e të kthehesha sa më shpejt në shtëpi.
(edhe 3 ditë 57h 3min 3s)
I kërkova nënës të arratisej me mua. 
-Të vinë demonët e të na marrin për në ferr thua ti?!
S'është teprim të them se e urreva në atë çast. U largova për të takuar të dashurin tim e, për t'u ndarë nga ai.
(edhe 3 ditë 53h 3min 56s)
-Arratisu me mua! -tha ai.
-Të vinë demonët e të na marrin të dyve për në ferr thua ti?!
Dreqi e marrtë! U ktheva për në shtëpi.
(edhe 3 ditë 50h 12min 5s)
Të nesërmen, letërshpërndarësi s'më dha letrën që mbante në dorë.
-Ka të reja nga nëna juaj, zonjushë...
(edhe 2 ditë 47h 50min 7s )
Rreth trupit të saj vinin rrotull tre meshkuj të policisë dhe një hetues veshur me të bardha.
-Ka vrarë veten dje në mbrëmje... Nuk e kuptoj, ç'i shtyn njerëzit të bëjnë një gjë të tillë! Të vrasësh veten?! Po të gjithë e dinë se shkon menjëherë në ferr...
Idiot, mendova unë.
(edhe 2 ditë 47h 50min 6s )
Përtej, në gjysmëhije, m'u shfaq imazhi i të dashurit. Belbëzova disa gjëra të përgjithshme dhe vrapova për tek ai. 
(edhe 2 ditë 46 h 34min 56s )
Shkoja e vija nëpër dhomë në shtëpinë e tij. Nuk e shihja gjëkundi.
(edhe 2 ditë 46h 31min 59s )
Me gërshërën, që gjendej mbi komodinë, e vrava dhe, i lashë ashtu, të shtrirë mbi krevat siç ishin përpara se unë të hyja në dhomë.
(edhe 2 ditë 45h 5min 6s )
Më mbytën lotët dhe mezi e pashë ëngjëllin, i cili u sërish u shfaq:
-Do të jetosh në rrethin e katërt të ferrit, ndërsa të tjerët do të të dinë të vdekur! Do të heqësh dhembje njëzet herë më të forta se dhembja më e rëndë që ke përjetuar ndonjëherë në jetën tënde këtu në tokë!

(edhe 0h min 0s)

Ike dhe s'e vrave mendjen...

Kur ndodhem në trotuarin e Rrugës së Dibrës, nga hotel Tirana gjer te kryqëzimi me Rrugën e Barrikadave, e cila në fund të viteve gjashtëdhjetë u mbiquajt marrëzisht Broadway, shoh me pikëllim se, kjo pjesë rruge e ngushtë dhe e shkurtër, nuk ka asgjë të veçantë dhe tërheqëse; ndërtesat në të dyja anët janë të rëndomta dhe, nuk përbëjnë veçse një karikature të përfytyrimit tim. Edhe njerëzit që sillen rrotull aty, apo që hyjnë e dalin nëpër ca restorante të lirë, që të mbysin me erërat e rënda të gatimeve, më së shumti janë nga ata që vijnë në Tiranë për të kryer ndonjë punë të ngutshme. Po, ç'bëhet? Mapo-ja e madhe (eh! ajo veçse e madhe mund të na dukej atëherë, edhe pse sipërfaqen nuk e kishte më tepër se dyqind metra katrorë) është prishur, por bodrumi i saj, dikur përplot ujëra të pista, është kthyer në një disko, që kumbon thellë, ndërsa mbi dyshemenë e betonuar trashë, parkohen ditë e natë makina luksoze... Po ku kuptohej Broadway pa Mapo-n? Ishte pothuaj e pamundur dhe e pakuptimtë që, të kaloje aty dhe të mos hyje një herë në Mapo. Ajo kishte dy dyer dhe, ti do të përdorje njërën për t'u futur brenda dhe tjetrën për të dalë. Sa për të blerë gjësend as që bëhej fjalë fare, sepse nëpër raftet e reparteve të Mapo-s, nuk kishte veçse mallra të vjetruar dhe krejt të padëshirueshëm, si të ishin skarcitete. Këmishët, pantallonat, apo edhe ndonjë kostum, ne e qepnim privatisht te disa terzi, që punonin mbrëmjeve fshehtësish nëpër shtëpitë e tyre, nga frika se mos i kallëzonin fqinjët ziliqarë të organizatat e masave të lagjes ku banonin. Çudi, se si mbaheshin në këmbë NPV-të, (Ndërmarrjet e Prodhimit të Veshjeve) përderisa edhe fshatarët, kur martoheshin, mëdysheshin gjatë, gjersa vendosnin përfundimisht të futeshin në një kostum nëpëvë qesharak e demode. Kur furnizohej Mapo-ja me lesh akrilik, (pika leshit!) me këpucë të reja, paksa të përmisuara në formë, orë dore, apo çorape burrash me ngjyra të çelura, ne e merrnim vesh të parët dhe, zinim radhë menjëherë, pa i llogaritur favoret që na bënin shitëset, duke na i fshehur nën banak ato që kërkonim. Të hyrit çdoherë në Mapo, ishte kthyer në një ritual, gjatë të cilit kaloje disa minuta në sfond të mallrave industrialë për t'u ndier një çikë më shumë qytetar, përshëndesje një e nga një shitëset, që, shkriheshin në muhabet tetë orë rresht, apo edhe i vareshe ndonjërës mbi banak, sipas lidhjeve...  E dinim përmendësh gjithçka kishte nëpër vitrinat e Mapo-s, a thua se ato çka ekspozoheshin aty, ishin objekte të çmuara muzeale, që nuk lëvizeshin dhe nuk shiteshin. Madje, edhe çelësat e këtyre vitrinave, nuk i mbanin shitëset e Mapos, por ata specialistët që ishin caktuar enkas për të zbukuruar vitrinat në të gjithë Tiranën e atëhershme. Dua atë stofin polak, që është shpalosur ja, atje në vitrinë, mund t'i drejtoheshe ti, fjala vjen, shitëses së repartit të stofrave; ç'thua! Do të mbetej pa mend ajo, duke të gjetur fajtor, vitrinat nuk prishen, apo ti shok kërkon që të huajt që vizitojnë Shqipërinë e lulëzuar, të deklarojnë me zell se në atdheun tonë dyqanet popullore janë bosh?! Me se ta zëvendësoj unë pastaj atë stof që dashke ti medoemos? Kësisoj, e kush mund të harroj ariun e bardhë polar prej alabastri (emblemën e vërtetë të Mapos) motoçikletën e kuqe Jawa, televizorin sovjetik Record, biçikletën sportive Favorit, apo këpucët ngjyrë portokalli Bata, që kushtonin sa një rrogë e mirë pesëmbëdhjetëditëshe? Secili prej këtyre objekteve ishte unikal dhe, kishte pakëz ngjyrë, sepse e gjithë Mapoja, pastaj ishtë një sfond i zi, apo gri, si i shkumuar. E pra, veçse hynim e dilnim në Mapo (ma-gazina po-pullore) dhe, ngaqë e lypte kryerja tërësisht e ritualit, pyesnim herë pas here si somnabulë: a pritet të vijnë çorape bezhë, apo me kuadrate? po terital, po politeistër, apo këpucë me majë? (po gopi i sat' ëme?) Megjithatë, shpesh, me ato që qepnim privatisht nëpër zanatçinj, bëheshim më qesharakë sesa çdo të bëheshim me veshjet standarde. Më tej? Rreshti i dyqaneve që vazhdonte menjëherë pas Mapos, gjithashtu është rrafshuar dhe nuk është më ajo rrojtorja me gazetat e ditës mbi tryezën e mesit, me shishet e livandës dhe brisqet vetëtitës të rojes, më letërngjitësen e mizave në tavan dhe radion e potershme të stërvjetër Philips, prej së cilës, të shtunave, apo të dielave, mund të dëgjoje kronikat gjithë atmosferë të ndeshjeve të futbollit. Nuk është, sigurisht, as pastiçeria me tortat shkumë të piksur dhe aparatin e famshëm Cattabriga, i mbetur që nga koha e Italisë, i cili centrifugonte dhe ngrinte kremin e akulloreve; s'është më as peshorja publike tek ai cepi i vogël bosh mes dyqaneve, peshorja me fotografitë e artistëve, të ngjitura përpara, dhe gruan me të zeza që rrinte me këmbë dhe nuk të thoshte se sa kilogramë rëndoje, por vetëm të merrte paratë, nuk është më ëmbëltorja me sheqerka dhe karamele, me bonbonët e ngjyrosura dhe farërat e pjekura ku shisnin dy vëllezërit faqekuq, tullacë dhe të shkurtër, të cilët ngaqë buzëqeshnin mirësisht tërë kohës, dukeshin sikur ishin të sheqerosur edhe vetë, s'është më as... Pa u prishur ende kanë mbetur hotel Vjosa, që ndërkohë është restauruar plotësisht dhe, ka ndërruar emër, hoteli tjetër në fund, Valbona, që zihej shpesh nga sportistët e skuadrave udhëtuese, por që tani aty ka zyrat e saj një kompani e fuqishme sigurimesh dhe, dyqani i ushqimeve i Çakmihianëve, që ua shtetëzuan menjëherë pas Çlirimit, por që çifti i plakur armen që e lejuan të punësohej në ish-pronën e tij, e harronte herë pas herë këtë fakt, tek i rrëmbente pasioni i shitjes gjithë marifete të vogla tregtarësh. Ah; patjetër që ka mbetur pa u prishur edhe pallati me kutiçka, (i kritikuar rëndë nga partia si ndërtesë moderniste dhe kubiste) ku, megjithatë, banonin disa artistë dhe shkrimtarë zyrtaristë, së bashku me Kadarenë, i cili, gjatë kohës që ndërtohej ky pallat, vinte herë pas here te vendi i ndërtimit së bashku me arkitektin e tij, për ta përcaktuar të dy vendin ku do të hapej vrima e oxhakut të dhomës së punës, sepse, ndërkohë Komiteti Ekzekutiv i rrethit, ia kishte premtuar apartamentin... Kur përfundoi së ndërtuari pallati dhe, Kadareja filloi të banojë aty, shumë poetë të rinj e pinin fërnetin (atëherë fërneti ishte pija në modë e poetëve) te lokali ndënë pallatit dhe, kur shihnin Kadarenë të vinte në shtëpi, thoshin frazën e tyre të pandryshueshme: bah, kur ulet Kadareja të shkruajë vallë; ai gjithë ditën veçse lëviz... Por në anën tjetër të rrugës nuk është më as ai dyqani i vogël i luleve, as libraria me libraren e bukur, që ishte e detyruar t'ua ruante çdo libër të ri që dilte miqve të saj të shumtë, nuk janë më as të dyja birraritë njëra pas tjetrës, as sallameria, e vetmja n'atë kohë në të gjithë Tiranën; as dyqani ku riparoheshin këpucët e mjera, as ai ku priteshin rripet e orëve, as qebaptorja me piper të kuq, ku piqeshin bërxolla dhe qofte, që u quajt Flora, sipas disa rrëfenjave të ujdisura në Institutin e Studimeve Marksiste-Leniniste dhe ku, gjersa u mbyll, u shiten veçse veprat e Enverit. Por nuk janë më as ato pellgjet e përhershme dhe të kaltër si sy të mirë, në hyrjen e rrugicës që të çonte te kinema "17 Nëntori", të cilët ulnin poshtë retë me përskuqje të largët perëndimin. Ishim te lokali poshtë apartamentit të Kadaresë dhe njëri nga miqtë tanë, që e thërrisnin me nofkën studenti i përjetshëm filloi të na recitojë gati përvajshëm vargje të Eseninit:    

Ike mike dhe s'e vrave mendjen     

Kë le pas të vuajë i pashpresë...     

Sakaq e pinte fërnetin si të ishte lëngu më jetëdhënës në botë dhe shkrehej: si ta lë unë, or'miq, Qytetin Studenti, si ta lë! Si t'i lë dritaret më ato fytyrat e vajzave; që hyjnë e dalin si rastësisht; ja më thoni! Po drurët tutje, ku humbim netëve dhe bëjmë dashuri mes aromës së pyllit? Hë, flisni, mos më flini gjumë! Këta dy djemtë janë tiranas e, megjithatë, vijnë e na shoqërojnë me qejf të madh gjer lart te konviktet. Po rrugët e Tiranës si t'i lë? Po Broadway-n me ato femrat që më çmendin fare? Pas ndonjë ore pamë të vinte Kadareja, i shoqëruar me nja dy broduejsa, të cilët i takonte shpesh dhe u jepte edhe ndonjë gjë për të lexuar. Përsëri, njëri nga tavolina tha: bah! sa mirë i venë punët Kadaresë, por, kur shkruan vallë...  Studenti i përjetshëm, që rrotullonte gotën e fërnetit nëpër duar për ta mbushur me reflekse në kundërdritë, na porosit: më kujtoni, kur të dalim që këtej, të shkoj te Mapoja përballë, sepse dua të shihem pak tek ato pasqyrat e kristalit. Të tregojnë të bukur ato! Pa le kujt pasaniku ia kanë rrëmbyer! Ah, si ike mike dhe s'e vrave mendjen... 

Dielli dhe Rrëketë

Kështu the në mëngjes lart e poshtë në të gjithë qytetin; çfarë shiu ra mbrëmë jashtë, ra dhe brenda shtëpisë...

Kështu the dhe partia e di. Pastaj aq shumë u qullën trarët e vjetër të çatisë, sa kur u gdhi, u tmerruam nga kërpudhat e zeza, që ishin zhvilluar shpërthyeshëm gjatë natës dhe vareshin teposhtë si bolla kërcënuese...
Deshe t'i prekësh njerëzit me kushtet e vështira në të cilat gjoja jeton; deshe t'i revoltosh dhe t'i armiqësosh ndaj pushtetit, por populli ynë revolucionar, nuk e ka mendjen të shqetësimet e tua të vockla prej mikroborgjezi. Republika jonë popullore, është i vetmi vend në botë, që ndërton me sukses socializmin, që çan me sukses rrethimin e egër imperialisto-revizionist, që ka një ekonomi të qëndrueshme, që nuk njeh kriza, inflacion, papunësi, ngritje çmimesh dhe fenomene të tjera negativë, që gërryejnë shoqërinë e vendeve borgjezo-revizioniste. Por ti, duke vënë interesin personal mbi atë të përgjithshëm, përqurresh rrugëve dhe,ç'është më e keqja, merr penën dhe katranos një poemë, që mban titullin e palejueshëm “Dielli dhe Rrëketë”. Përse ti, përgjithëson fare pa të drejtë një ngjarje krejt personale? Sigurisht, që kjo pegerë libreske, s'është veçse një çoroditje ideologjike dhe politike, që shtrembëron me dashje natyrën e pushtetit tonë popullor dhe, njëherësh, edhe marrëdhëniet e pazgjidhshme parti-popull. Por, ç'bëhet, pyesim ne, kush i boton këto shkarravina?
Ne sugjerojmë të mbahet qëndrim i ashpër kritik edhe ndaj redaktorëve të gazetës “Zëri i rinisë”, të cilët, duke u treguar syleshë, botojnë pa hezitim gjithçka u dërgon ky autor. A marrin pjesë rregullisht në orët e edukimit politik këta redaktorë; punë fizike një muaj në vit, bëjnë në bazë?
Po lajmet në mbrëmje, a i ndjekin, apo e kanë harruar një herë e mirë luftën e klasave, të cilën partia e zhvillon brenda gjirit të saj? Nëse do të silleshim kështu të gjithë, Shqipëria, atdheu ynë i dashur, nuk do të quhej më “feneri ndriçues i komunizmit në Adriatik”!
Përse nuk pyesin gazetarët e “Zërit të rinisë”, shkon, apo nuk shkon autokinemaja në fshat, shtypi i partisë a shkon? Përse nuk shkruajnë ata për kishat dhe xhamitë e kthyera në vatra kulture, në depo drithi (domethënë bereqeti...) apo në magazina veglash bujqesore? Apo atyre u bie ndër mend të pyesin në telefon të afërmit dhe miqtë vetëm nëse doli sot terital në mapot ë qytetit?
Ndoshta i rënduam pak si tepër, por ne, duke gjykuar si revolucionarë, mendojmë se është më mirë ta parandalosh të keqën ende pa u shfaqur....
Por të kthehemi të poema në fjalë. Ja, si fillon ajo:
Ndërsa çatia e atdheut tim është
e kaltër dhe optimiste,
Çatia e shtëpisë sime qaramane është...
 

Ç'kuptim kanë këto vargje të mbrapshta?! A nuk është “çatia e atdheut” vetë çatia e popullit? Atëherë, çfarë mëton ky poet (kështu po e quajmë ende), që shkollën ia dha partia? Sipas tij, të gjithë na qenkan keq e mos më keq, ndërsa burokratët e pushtetit na flekan “gjumë të ëmbël” dhe, në mëngjes, ua mbyllkan derën në surrat punëtorëve duarartë, në një kohë që strehojnë gjithë “sojin dhe sorollopin e tyre”. Madje, këta burokratë, të cilëve “do t'ua thyejë dhëmbët dhe dhëmballët klasa punëtore”, paskan degjeneruar deri në atë shkallë sa, “për një cigare me filtër”, të venë përpara një apartament apo një të drejtë studimi për vajzën!!

Ende më keq: autori na bën thirrje edhe neve, që të bashkohemi nën flamurin e tij të rreckosur kundër burokratëve shpirtkazmë (!!!), që po ua thithin gjakun si shushunja njerëzve të ndershëm. Jo, more! Sipas teje, ne të ngrihemi dhe të përmbysim pushtetin popullor dhe diktaturën e proletariatit, që na hapën sytë dhe krijuan njeriun e ri? A, kështu e ke kuptuar ti luftën, që zhvillon partia kundër burokracisë? Vargjet e tua gumëzhijnë haptazi vetëm për anarshi dhe rebelim!

Shoku Jani dhe shoku Zeqo të poemës tënde, nuk mund të mos jenë përgjithësime artistike, por ja, që këto përgjithësime na qenkan negativë. Si kështu, i dashur poet? Si nuk na jep, qoftë edhe një herë të vetme, të drejtën të mendojmë se burokrati Jani apo Zeqo janë “tipa të rastit”?

Atëherë, dëgjo të mësosh nga ne, nesër, kur të mos jetë ende vonë, të bësh një autokritikë të sinqertë dhe, aspak formale!

Sistemi ynë shoqëror, duke qenë pa dyshim më i përparuari në botë, nuk pjell kurrsesi monstra si ata burokratët e tu, apo si ata “pashallarët e kuq, me tesera partie”, more vesh? Madhështia dhe forca e partisë sonë heroike, qëndron te farkëtimi i unitetit të çeliktë me popullin. Në Shqipërinë tonë të lulëzuar, nuk ekziston ndonjë parti, që të rrijë këmbëkryq e të numërojë në mënyrë sentimentale “meloditë diletante të pikave të shiut”. Si e harron ti vallë trekëndëshin monolit parti-popull-pushtet? Ku je molepsur dhe, nga kush? E ha bukën e popullit dhe harron bllokadën e egër imperialisto-revizionistë, që i kanë bërë vendit tonë Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Bashkimi Sovjetik, harron që ushtria jonë e lavdishme, ushtri e popullit ushtar, ruan ditë e natë kufijtë tanë të shenjtë!

Në vend që të dalësh të dielave nëpër lagjen tënde dhe të shohësh se kush nga të deklasuarit, apo edhe nga njerëzit tanë, që nuk i kanë përvetësuar ende siç duhet mësimet e shokut Enver, kanë ngritur ndonjë antenë-armike për televizionin e tyre, ti del e ankohesh tërë kohës, apo u lexon atyre, që pranojnë ende të shoqërohen me ty, shkrimet e tua pa vlerë.

Ato bollat e zeza në tavanin tënd, do të ta zënë fytin një ditë pikërisht ty, që je mbërthyer me thonj pas pronës së neveritshme private dhe s'e lëshon e s'e lëshon, po nuk more më parë paratë. E ku qëlloi ajo karatina jote mu në qendër të qytetit, aty ku partia ka vendosur të ngrejë një kinotatër gjigant, në të cilin rinia jonë, do të vijë e do të futet drejt e nga fabrika, ashtu e veshur me kominoshe, apo drejt e nga fusha, ashtu me lopatën në sup! Po, kush të pyet ty! Një ditë do të t'i ngrenë partallet me gjithë ç'ke...

Por ne, përsëri kemi të drejtë të pyesim: po Sigurimi i Shtetit, ç'bën? Ç'bën kolektivi ku punon ti? Po Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve, anëtar i së cilës ti vazhdon të jesh pa të drejtë?

Turp për ty, që guxon ta quash shok traktoristin, “që qëndis arat”, elektricistin, “që ndez lulet e llambave nëpër shtëpitë tona”, apo muratorin, “që tek suvaton ballkonin e apartamentit të ri, i vjen një dallëndyshe e gëzuar dhe, ngre çerdhen e saj”. Ti je bukëshkalë! Megjithatë, partia, si gjithmonë, edhe në rastin tënd, mund të tregohet zemërgjerë dhe, të ta japë edhe një herë dorën e ngrohtë. Por në mendojmë se ti duhet të dalësh sa më shpejt në gjyqin e popullit dhe të përgjigjesh!

 

Përshëndetje revolucionare nga të rinjtë e gjimnazit “Mao Ce Dun”.