Kur ndodhem në trotuarin e Rrugës së Dibrës, nga hotel Tirana gjer te kryqëzimi me Rrugën e Barrikadave, e cila në fund të viteve gjashtëdhjetë u mbiquajt marrëzisht Broadway, shoh me pikëllim se, kjo pjesë rruge e ngushtë dhe e shkurtër, nuk ka asgjë të veçantë dhe tërheqëse; ndërtesat në të dyja anët janë të rëndomta dhe, nuk përbëjnë veçse një karikature të përfytyrimit tim. Edhe njerëzit që sillen rrotull aty, apo që hyjnë e dalin nëpër ca restorante të lirë, që të mbysin me erërat e rënda të gatimeve, më së shumti janë nga ata që vijnë në Tiranë për të kryer ndonjë punë të ngutshme. Po, ç'bëhet? Mapo-ja e madhe (eh! ajo veçse e madhe mund të na dukej atëherë, edhe pse sipërfaqen nuk e kishte më tepër se dyqind metra katrorë) është prishur, por bodrumi i saj, dikur përplot ujëra të pista, është kthyer në një disko, që kumbon thellë, ndërsa mbi dyshemenë e betonuar trashë, parkohen ditë e natë makina luksoze... Po ku kuptohej Broadway pa Mapo-n? Ishte pothuaj e pamundur dhe e pakuptimtë që, të kaloje aty dhe të mos hyje një herë në Mapo. Ajo kishte dy dyer dhe, ti do të përdorje njërën për t'u futur brenda dhe tjetrën për të dalë. Sa për të blerë gjësend as që bëhej fjalë fare, sepse nëpër raftet e reparteve të Mapo-s, nuk kishte veçse mallra të vjetruar dhe krejt të padëshirueshëm, si të ishin skarcitete. Këmishët, pantallonat, apo edhe ndonjë kostum, ne e qepnim privatisht te disa terzi, që punonin mbrëmjeve fshehtësish nëpër shtëpitë e tyre, nga frika se mos i kallëzonin fqinjët ziliqarë të organizatat e masave të lagjes ku banonin. Çudi, se si mbaheshin në këmbë NPV-të, (Ndërmarrjet e Prodhimit të Veshjeve) përderisa edhe fshatarët, kur martoheshin, mëdysheshin gjatë, gjersa vendosnin përfundimisht të futeshin në një kostum nëpëvë qesharak e demode. Kur furnizohej Mapo-ja me lesh akrilik, (pika leshit!) me këpucë të reja, paksa të përmisuara në formë, orë dore, apo çorape burrash me ngjyra të çelura, ne e merrnim vesh të parët dhe, zinim radhë menjëherë, pa i llogaritur favoret që na bënin shitëset, duke na i fshehur nën banak ato që kërkonim. Të hyrit çdoherë në Mapo, ishte kthyer në një ritual, gjatë të cilit kaloje disa minuta në sfond të mallrave industrialë për t'u ndier një çikë më shumë qytetar, përshëndesje një e nga një shitëset, që, shkriheshin në muhabet tetë orë rresht, apo edhe i vareshe ndonjërës mbi banak, sipas lidhjeve...
E dinim përmendësh gjithçka kishte nëpër vitrinat e Mapo-s, a thua se ato çka ekspozoheshin aty, ishin objekte të çmuara muzeale, që nuk lëvizeshin dhe nuk shiteshin. Madje, edhe çelësat e këtyre vitrinave, nuk i mbanin shitëset e Mapos, por ata specialistët që ishin caktuar enkas për të zbukuruar vitrinat në të gjithë Tiranën e atëhershme. Dua atë stofin polak, që është shpalosur ja, atje në vitrinë, mund t'i drejtoheshe ti, fjala vjen, shitëses së repartit të stofrave; ç'thua! Do të mbetej pa mend ajo, duke të gjetur fajtor, vitrinat nuk prishen, apo ti shok kërkon që të huajt që vizitojnë Shqipërinë e lulëzuar, të deklarojnë me zell se në atdheun tonë dyqanet popullore janë bosh?! Me se ta zëvendësoj unë pastaj atë stof që dashke ti medoemos? Kësisoj, e kush mund të harroj ariun e bardhë polar prej alabastri (emblemën e vërtetë të Mapos) motoçikletën e kuqe Jawa, televizorin sovjetik Record, biçikletën sportive Favorit, apo këpucët ngjyrë portokalli Bata, që kushtonin sa një rrogë e mirë pesëmbëdhjetëditëshe? Secili prej këtyre objekteve ishte unikal dhe, kishte pakëz ngjyrë, sepse e gjithë Mapoja, pastaj ishtë një sfond i zi, apo gri, si i shkumuar. E pra, veçse hynim e dilnim në Mapo (ma-gazina po-pullore) dhe, ngaqë e lypte kryerja tërësisht e ritualit, pyesnim herë pas here si somnabulë: a pritet të vijnë çorape bezhë, apo me kuadrate? po terital, po politeistër, apo këpucë me majë? (po gopi i sat' ëme?) Megjithatë, shpesh, me ato që qepnim privatisht nëpër zanatçinj, bëheshim më qesharakë sesa çdo të bëheshim me veshjet standarde. Më tej? Rreshti i dyqaneve që vazhdonte menjëherë pas Mapos, gjithashtu është rrafshuar dhe nuk është më ajo rrojtorja me gazetat e ditës mbi tryezën e mesit, me shishet e livandës dhe brisqet vetëtitës të rojes, më letërngjitësen e mizave në tavan dhe radion e potershme të stërvjetër Philips, prej së cilës, të shtunave, apo të dielave, mund të dëgjoje kronikat gjithë atmosferë të ndeshjeve të futbollit. Nuk është, sigurisht, as pastiçeria me tortat shkumë të piksur dhe aparatin e famshëm Cattabriga, i mbetur që nga koha e Italisë, i cili centrifugonte dhe ngrinte kremin e akulloreve; s'është më as peshorja publike tek ai cepi i vogël bosh mes dyqaneve, peshorja me fotografitë e artistëve, të ngjitura përpara, dhe gruan me të zeza që rrinte me këmbë dhe nuk të thoshte se sa kilogramë rëndoje, por vetëm të merrte paratë, nuk është më ëmbëltorja me sheqerka dhe karamele, me bonbonët e ngjyrosura dhe farërat e pjekura ku shisnin dy vëllezërit faqekuq, tullacë dhe të shkurtër, të cilët ngaqë buzëqeshnin mirësisht tërë kohës, dukeshin sikur ishin të sheqerosur edhe vetë, s'është më as... Pa u prishur ende kanë mbetur hotel Vjosa, që ndërkohë është restauruar plotësisht dhe, ka ndërruar emër, hoteli tjetër në fund, Valbona, që zihej shpesh nga sportistët e skuadrave udhëtuese, por që tani aty ka zyrat e saj një kompani e fuqishme sigurimesh dhe, dyqani i ushqimeve i Çakmihianëve, që ua shtetëzuan menjëherë pas Çlirimit, por që çifti i plakur armen që e lejuan të punësohej në ish-pronën e tij, e harronte herë pas herë këtë fakt, tek i rrëmbente pasioni i shitjes gjithë marifete të vogla tregtarësh. Ah; patjetër që ka mbetur pa u prishur edhe pallati me kutiçka, (i kritikuar rëndë nga partia si ndërtesë moderniste dhe kubiste) ku, megjithatë, banonin disa artistë dhe shkrimtarë zyrtaristë, së bashku me Kadarenë, i cili, gjatë kohës që ndërtohej ky pallat, vinte herë pas here te vendi i ndërtimit së bashku me arkitektin e tij, për ta përcaktuar të dy vendin ku do të hapej vrima e oxhakut të dhomës së punës, sepse, ndërkohë Komiteti Ekzekutiv i rrethit, ia kishte premtuar apartamentin... Kur përfundoi së ndërtuari pallati dhe, Kadareja filloi të banojë aty, shumë poetë të rinj e pinin fërnetin (atëherë fërneti ishte pija në modë e poetëve) te lokali ndënë pallatit dhe, kur shihnin Kadarenë të vinte në shtëpi, thoshin frazën e tyre të pandryshueshme: bah, kur ulet Kadareja të shkruajë vallë; ai gjithë ditën veçse lëviz... Por në anën tjetër të rrugës nuk është më as ai dyqani i vogël i luleve, as libraria me libraren e bukur, që ishte e detyruar t'ua ruante çdo libër të ri që dilte miqve të saj të shumtë, nuk janë më as të dyja birraritë njëra pas tjetrës, as sallameria, e vetmja n'atë kohë në të gjithë Tiranën; as dyqani ku riparoheshin këpucët e mjera, as ai ku priteshin rripet e orëve, as qebaptorja me piper të kuq, ku piqeshin bërxolla dhe qofte, që u quajt Flora, sipas disa rrëfenjave të ujdisura në Institutin e Studimeve Marksiste-Leniniste dhe ku, gjersa u mbyll, u shiten veçse veprat e Enverit. Por nuk janë më as ato pellgjet e përhershme dhe të kaltër si sy të mirë, në hyrjen e rrugicës që të çonte te kinema "17 Nëntori", të cilët ulnin poshtë retë me përskuqje të largët perëndimin. Ishim te lokali poshtë apartamentit të Kadaresë dhe njëri nga miqtë tanë, që e thërrisnin me nofkën studenti i përjetshëm filloi të na recitojë gati përvajshëm vargje të Eseninit:
Ike mike dhe s'e vrave mendjen
Kë le pas të vuajë i pashpresë...
Sakaq e pinte fërnetin si të ishte lëngu më jetëdhënës në botë dhe shkrehej: si ta lë unë, or'miq, Qytetin Studenti, si ta lë! Si t'i lë dritaret më ato fytyrat e vajzave; që hyjnë e dalin si rastësisht; ja më thoni! Po drurët tutje, ku humbim netëve dhe bëjmë dashuri mes aromës së pyllit? Hë, flisni, mos më flini gjumë! Këta dy djemtë janë tiranas e, megjithatë, vijnë e na shoqërojnë me qejf të madh gjer lart te konviktet. Po rrugët e Tiranës si t'i lë? Po Broadway-n me ato femrat që më çmendin fare?
Pas ndonjë ore pamë të vinte Kadareja, i shoqëruar me nja dy broduejsa, të cilët i takonte shpesh dhe u jepte edhe ndonjë gjë për të lexuar. Përsëri, njëri nga tavolina tha: bah! sa mirë i venë punët Kadaresë, por, kur shkruan vallë...
Studenti i përjetshëm, që rrotullonte gotën e fërnetit nëpër duar për ta mbushur me reflekse në kundërdritë, na porosit: më kujtoni, kur të dalim që këtej, të shkoj te Mapoja përballë, sepse dua të shihem pak tek ato pasqyrat e kristalit. Të tregojnë të bukur ato! Pa le kujt pasaniku ia kanë rrëmbyer! Ah, si ike mike dhe s'e vrave mendjen...
No comments:
Post a Comment