Herta Müller
Përktheu nga origjinali Ael, botuar në "Mehr Licht"
Ortaku im i bodrumit, Albert Gioni, para se të fillonte turni i natës, më tha përgjatë rrugës për në shtëpi se, kur nuk gjendet gjësendi për të ngrënë, së paku urinë mund ta ngrohësh në diell…
Unë nuk kisha gjë për të ngrënë, prandaj vajta te oborri i magazinave për ta ngrohur urinë. Bari përqark ishte ende i kafenjtë, ishte i shtypur dhe i shprishur nga ciknat, ndërsa rrezet e diellit të marsit ishin të kursyera.
Mbi Russendorf (Fshati i Rusëve) qielli dukej si një det i dallgëzuar, që e shtynte diellin, teksa mua, Ëngjëlli i Urisë më shtynte drejt mbeturinave, prapa mensës.
Ndoshta do të gjeja lëkura patatesh, nëse nuk kishte qenë ndokush aty para meje, meqë pjesa më e madhe ishin ende duke punuar…
Sapo pashë afër mensës Fenjën, duke biseduar me Bea Zakelën, nxora duart nga xhepat dhe, ndala hapin; te mbeturinat tashmë nuk mund të afroheshe kurrsesi.
Fenja mbante veshur xhaketën e saj lejla dhe, mua më erdhi ndër mend shalli im i purpurt. Pas fiaskos me këmbalet , as që dëshiroja të dukesha më në pazar. Por ai që ishte i aftë të fjalosej si Bea Zakeli, do të arrinte të bënte një pazar të mirë dhe, ta shkëmbente shallin tim të purpurt me pak kripë e me pak sheqer…
Në mensë Fenja zvarritej dhembshurisht drejt krodhës së bukës. Pa u gjendur ende tamam ballë për ballë me Bean, e pyeta:
- Kur do të shkosh në pazar?
- Ndoshta nesër! - m’u përgjigj ajo.
Bea shkonte sa herë t’i donte qejfi në pazar dhe, biletat, nëse i nevojitej ndonjë, i gjente fare lehtë…
Ndërsa ajo po priste e ulur në njërin nga stolat e sheshit, ku këmbeheshin gjithfarësoj sendesh, unë vajta të merrja shallin, i cili ndodhej në fundin e valixhes, së bashku me shaminë time të bardhë prej pambuku. Nuk e kisha prekur prej muajsh dhe, ai ishte i butë dhe i lëmuar si lëkura e një foshnjeje.
Më shkuan mornica në trup. Ndruhesha përpara rombeve që derdheshin mbi të anekënd dhe, nuk kishin të mbaruar, sepse ndihesha i brishtë dhe i braktisur, teksa ai shall kërkonte ngrohtësi dhe, dukej sikur përkëdhelej, kur shkëlqimi ia rrëmbente figurave gjeometrike trajtat e ftohta dhe ngjyrën mat.
Moti në kamp nuk kishte ndryshuar dhe, ai i ruante ende format kubike dhe atë rregullsinë e qetë të dikurshme; sidoqoftë, ai nuk ishte më asgjë për mua, kështu që edhe unë nuk isha më asgjë për të…
Kur ia dorëzova Beas, sytë e saj u sprapsën si të turpëruar përballë tij dhe, më pas e vështruan vëngër. Gjithsesi ishin sy enigmatikë dhe, e vetmja gjë e bukur tek ajo.
Mbështolli qafën e saj të hollë me shallin dhe, kënaqësisë që e shfaqi haptazi, nuk mundi t’i rezistonte; kryqëzoi krahët dhe e përkëdhelte ëmbëlsisht me të dyja pëllëmbët.
Ishte një femër shpatullngushtë, me llërë të holla si shkopinj, por nuk i mungonin kofshët dhe vithet e plota dhe të hajthme të një strukture trupore kockëfortë. E pra, dukej sikur ishin përngjitur dy organizma; njeri, ai nga mesi e lart, i brishtë dhe delikat, ndërsa tjetri, ai nga mesi e poshtë, masiv dhe kompakt…
Bea e mori shallin sigurisht për ta këmbyer, por të nesërmen, gjatë apelit, ishte Tur Prikulitçi që e mbante atë përreth qafës së tij. Madje jo vetëm të nesërmen, por gjatë tërë javës që vijoi.
E mbante si të ishte një cohë e keqe, e vjetruar dhe e arnuar dhe, çdo apel, tashmë ishte njëherësh edhe një pantomimë e shallit tim. Por ja, që i shkonte goxha!
Kockat e mia ishin plumb të rënda. Nga njëra anë merrja frymë me zor, nga ana tjetër, sytë i vërdallosja sikur kërkoja të varesha pas cepit të ndonjë reje. Nuk po më ecte! Shallin tim nuk mund ta lija më gjatë rreth qafës së Tur Prikulitçit! Kështu veprova; e mblodha veten dhe e pyeta pas apelit se, nga e kishte marrë ai shallin tim. Pa nguruar aspak, ai m’u përgjigj se, shallin e kishte marrë andej nga e kishte marrë çdoherë, domethënë, nga shtëpia e tij. Bean nuk e përmendi fare dhe, sakaq kishin kaluar plot dy javë. Nga Bea Zakeli nuk kisha marrë ende asnjë grimë kripe apo sheqeri, por a e kishin idenë se, sa shumë e kishin mashtruar urinë time ata dy të ngopurit? A nuk më kishin vënë re vallë se, isha rrëgjuar dhe isha mjeruar, aq sa edhe vetë shalli im nuk më shkonte më? Por që ishte ende imi përderisa ende nuk zotëroja asgjë nga këmbimi i tij, a e dinin?
Kaloi një muaj i tërë dhe, dielli sikur e mpaku ndriçimin e ftohtë si shije e hidhur. Drithërat kishin marrë sërish ngjyrë të blertë në të argjendtë, teksa kopra ishte harbuar fare. Tek ndukja ende jastëkun, u ngrita të dal nga bodrumi, por me t’u përkulur te hyrja, rrëzova padashur llambën dhe, përpara syve m’u shfaq dielli i zi, ai dielli i sigurimit SS! Gatova ca drithëra, që më kujtuan shijen e baltës, por ende nuk kisha asnjë kokërr kripë!
Dhe Tur Prikulitçi mbante qafës shallin tim dhe, unë e kaloja turnin e natës në bodrum, ndërsa pasditeve, ashtu me barkun bosh hidhesha për nga mbeturinat, prapa mensës, të cilat më shijonin më shumë se spinaqi im fals dhe drithërat e mia pa kripë…
Rrugës për te mbeturinat takova njëherë edhe Bea Zakelën dhe, ajo nisi si gjithmonë, të më fliste për bjeshkët (die Beskiden, në origj. gjermanisht) që derdheshin në Karpate. Kur filloi të më rrëfente sesi ishte larguar nga fshati i vogël për t’u zhvendosur në Pragë dhe, sesi Turi ndërkohë kishte mundur të kthehej nga një misionar në një tregtar, unë munda më së fundmi ta ndërprisja dhe ta pyesja:
- Bea, mos ia ke falur gjë shallin tim Turit?
- E mori pa më pyetur; - ma ktheu - ti e njeh çfarë tipi është ai.
- Si kështu? – e pyeta unë.
Unë nuk kisha gjë për të ngrënë, prandaj vajta te oborri i magazinave për ta ngrohur urinë. Bari përqark ishte ende i kafenjtë, ishte i shtypur dhe i shprishur nga ciknat, ndërsa rrezet e diellit të marsit ishin të kursyera.
Mbi Russendorf (Fshati i Rusëve) qielli dukej si një det i dallgëzuar, që e shtynte diellin, teksa mua, Ëngjëlli i Urisë më shtynte drejt mbeturinave, prapa mensës.
Ndoshta do të gjeja lëkura patatesh, nëse nuk kishte qenë ndokush aty para meje, meqë pjesa më e madhe ishin ende duke punuar…
Sapo pashë afër mensës Fenjën, duke biseduar me Bea Zakelën, nxora duart nga xhepat dhe, ndala hapin; te mbeturinat tashmë nuk mund të afroheshe kurrsesi.
Fenja mbante veshur xhaketën e saj lejla dhe, mua më erdhi ndër mend shalli im i purpurt. Pas fiaskos me këmbalet , as që dëshiroja të dukesha më në pazar. Por ai që ishte i aftë të fjalosej si Bea Zakeli, do të arrinte të bënte një pazar të mirë dhe, ta shkëmbente shallin tim të purpurt me pak kripë e me pak sheqer…
Në mensë Fenja zvarritej dhembshurisht drejt krodhës së bukës. Pa u gjendur ende tamam ballë për ballë me Bean, e pyeta:
- Kur do të shkosh në pazar?
- Ndoshta nesër! - m’u përgjigj ajo.
Bea shkonte sa herë t’i donte qejfi në pazar dhe, biletat, nëse i nevojitej ndonjë, i gjente fare lehtë…
Ndërsa ajo po priste e ulur në njërin nga stolat e sheshit, ku këmbeheshin gjithfarësoj sendesh, unë vajta të merrja shallin, i cili ndodhej në fundin e valixhes, së bashku me shaminë time të bardhë prej pambuku. Nuk e kisha prekur prej muajsh dhe, ai ishte i butë dhe i lëmuar si lëkura e një foshnjeje.
Më shkuan mornica në trup. Ndruhesha përpara rombeve që derdheshin mbi të anekënd dhe, nuk kishin të mbaruar, sepse ndihesha i brishtë dhe i braktisur, teksa ai shall kërkonte ngrohtësi dhe, dukej sikur përkëdhelej, kur shkëlqimi ia rrëmbente figurave gjeometrike trajtat e ftohta dhe ngjyrën mat.
Moti në kamp nuk kishte ndryshuar dhe, ai i ruante ende format kubike dhe atë rregullsinë e qetë të dikurshme; sidoqoftë, ai nuk ishte më asgjë për mua, kështu që edhe unë nuk isha më asgjë për të…
Kur ia dorëzova Beas, sytë e saj u sprapsën si të turpëruar përballë tij dhe, më pas e vështruan vëngër. Gjithsesi ishin sy enigmatikë dhe, e vetmja gjë e bukur tek ajo.
Mbështolli qafën e saj të hollë me shallin dhe, kënaqësisë që e shfaqi haptazi, nuk mundi t’i rezistonte; kryqëzoi krahët dhe e përkëdhelte ëmbëlsisht me të dyja pëllëmbët.
Ishte një femër shpatullngushtë, me llërë të holla si shkopinj, por nuk i mungonin kofshët dhe vithet e plota dhe të hajthme të një strukture trupore kockëfortë. E pra, dukej sikur ishin përngjitur dy organizma; njeri, ai nga mesi e lart, i brishtë dhe delikat, ndërsa tjetri, ai nga mesi e poshtë, masiv dhe kompakt…
Bea e mori shallin sigurisht për ta këmbyer, por të nesërmen, gjatë apelit, ishte Tur Prikulitçi që e mbante atë përreth qafës së tij. Madje jo vetëm të nesërmen, por gjatë tërë javës që vijoi.
E mbante si të ishte një cohë e keqe, e vjetruar dhe e arnuar dhe, çdo apel, tashmë ishte njëherësh edhe një pantomimë e shallit tim. Por ja, që i shkonte goxha!
Kockat e mia ishin plumb të rënda. Nga njëra anë merrja frymë me zor, nga ana tjetër, sytë i vërdallosja sikur kërkoja të varesha pas cepit të ndonjë reje. Nuk po më ecte! Shallin tim nuk mund ta lija më gjatë rreth qafës së Tur Prikulitçit! Kështu veprova; e mblodha veten dhe e pyeta pas apelit se, nga e kishte marrë ai shallin tim. Pa nguruar aspak, ai m’u përgjigj se, shallin e kishte marrë andej nga e kishte marrë çdoherë, domethënë, nga shtëpia e tij. Bean nuk e përmendi fare dhe, sakaq kishin kaluar plot dy javë. Nga Bea Zakeli nuk kisha marrë ende asnjë grimë kripe apo sheqeri, por a e kishin idenë se, sa shumë e kishin mashtruar urinë time ata dy të ngopurit? A nuk më kishin vënë re vallë se, isha rrëgjuar dhe isha mjeruar, aq sa edhe vetë shalli im nuk më shkonte më? Por që ishte ende imi përderisa ende nuk zotëroja asgjë nga këmbimi i tij, a e dinin?
Kaloi një muaj i tërë dhe, dielli sikur e mpaku ndriçimin e ftohtë si shije e hidhur. Drithërat kishin marrë sërish ngjyrë të blertë në të argjendtë, teksa kopra ishte harbuar fare. Tek ndukja ende jastëkun, u ngrita të dal nga bodrumi, por me t’u përkulur te hyrja, rrëzova padashur llambën dhe, përpara syve m’u shfaq dielli i zi, ai dielli i sigurimit SS! Gatova ca drithëra, që më kujtuan shijen e baltës, por ende nuk kisha asnjë kokërr kripë!
Dhe Tur Prikulitçi mbante qafës shallin tim dhe, unë e kaloja turnin e natës në bodrum, ndërsa pasditeve, ashtu me barkun bosh hidhesha për nga mbeturinat, prapa mensës, të cilat më shijonin më shumë se spinaqi im fals dhe drithërat e mia pa kripë…
Rrugës për te mbeturinat takova njëherë edhe Bea Zakelën dhe, ajo nisi si gjithmonë, të më fliste për bjeshkët (die Beskiden, në origj. gjermanisht) që derdheshin në Karpate. Kur filloi të më rrëfente sesi ishte larguar nga fshati i vogël për t’u zhvendosur në Pragë dhe, sesi Turi ndërkohë kishte mundur të kthehej nga një misionar në një tregtar, unë munda më së fundmi ta ndërprisja dhe ta pyesja:
- Bea, mos ia ke falur gjë shallin tim Turit?
- E mori pa më pyetur; - ma ktheu - ti e njeh çfarë tipi është ai.
- Si kështu? – e pyeta unë.
- Po ja; ai me siguri që do të të japë diçka në këmbim të shallit. Ndonjë ditë pushimi, ndoshta?
Në sytë e Beas nuk reflektonte më shkëlqimi i diellit, por frika, frika nga Turi, jo nga unë.
- Bea, e çfarë më duhen mua ditët e pushimit? Mua më duhet Kripa dhe Sheqeri...
Në sytë e Beas nuk reflektonte më shkëlqimi i diellit, por frika, frika nga Turi, jo nga unë.
- Bea, e çfarë më duhen mua ditët e pushimit? Mua më duhet Kripa dhe Sheqeri...
Pasthënie
Në verën e vitit 1944, kur Ushtria e Kuqe kishte marshuar thellë në Rumani, diktatori fashist Antonesku u arrestua dhe u ekzekutua. Rumania kapitulloi dhe si për çudi, i shpalli luftë ish-aleates së saj, Gjermanisë Naziste. Në Janar të vitit 1945 gjenerali sovjetik, Vinogradov, i kërkoi qeverisë rumune rekrutimin, në emër të Stalinit, të gjithë gjermanëve, që jetonin në Rumani, për të „rindërtuar“ Bashkimin Sovjetik, të rrënuar gjatë luftës së Dytë Botërore.
Të gjithë meshkujt dhe femrat nga mosha 17 deri në 45 vjeç u dërguan për punë të detyruar në Gulakë. Edhe ime më qëndroi pesë vjet në kamp.
Meqenëse këto kampe na kujtonin të shkuarën e Rumanisë gjatë regjimit fashist, tema e shpërnguljes ishte tabu. Vetëm brenda familjes apo me të besuar, që edhe vetë ishin shpërngulur, mund të shkëmbeje ndonjë fjalë e të ankoheshe. Madje edhe me ta përdornim nofka e nënkuptime.
Këto biseda të fshehura më kanë shoqëruar gjatë gjithë fëmijërisë. Përmbajtjet nuk ia kuptoja, por ankthin ua ndieja.
Më 2001 nisa të mbaja shënim biseda me të shpërngulur nga fshati im në Rumani. E dija se, edhe Oskar Pastiori ishte njëri prej tyre dhe, i tregova se doja të shkruaja një libër rreth kësaj ngjarjeje. Ai donte të më ndihmonte me ato ç'kishte përjetuar dhe mbante mend. Ne takoheshim rregullisht, ai tregonte dhe, unë mbaja shënime. Por dikur, lindi dëshira për ta shkruar së bashku librin.
Më 2006 Oskar Pastiori vdiq papritmas. Mua më mbetën katër fletore plot me shënime të shkruara me dorë dhe tregime që do të mjaftonin për disa kapituj. Pas vdekjes së tij, unë pushova së punuari. Afërsia personale me shënimet e bënte humbjen edhe më të madhe. Vetëm pas një viti munda të mbledh veten, të ndahesha nga „ne“ dhe ta shkruaja vetëm romanin. Gjithsesi, pa detajet e Oskar Pastiorit mbi të përditshmen në kamp, nuk do të mund t'ia kisha dalë mbanë.
Herta Müller
Mars 2009
No comments:
Post a Comment