Requiem për një Qen

Daniel Kehlman

Sebastian Kleinshmidt

Përktheu nga origjinali Ela Dhamo

E-Mail, 9.3

I dashur zoti Klainshmidt,

edhe pse ai ishte çdoherë i pranishëm mes nesh, tani, më duhet të ndaj me Ju një lajm të hidhur. Nushki vdiq! Që ishte i sëmurë, e dinim edhe më parë, mirëpo gjendja e tij u keqësua tepër ditët e fundit. Papritur, sëmundja e dërrmoi dhe e shembi fare dhe, më vonë mësuam se vuante nga një kancer në mëlçi, i cili ndërkohë kishte avancuar së tepërmi. Prognoza ishte shumë e rëndë e një operacion nuk premtonte shërim, prandaj, me këshillën e gjithë mjekëve, vendosëm për eutanazinë. I qëndrova pranë, derisa ra në gjumë dhe deri kur zemra e tij pushoi së rrahuri.

Ju e mbani mend se ç'qen i jashtëzakonshëm ishte ai! E merrni me mend si ndihet dikush që ka humbur, pas kaq kohësh miqësi, një qen!

Përshëndetje të përzemërta!

I juaji, Daniel Kelman.

E-Mail, 18.3

I dashur zoti Kelman,

po, ky qe vërtet lajm shumë i trishtë. Gjatë bisedave tona në Berlin, të dy ishim për Nushkin ndoshta përballja e fundit me një lukuni artistike. Me siguri që do të jetë çuditur nga ky soj qenfolësash, si ne! Se ç'bëhet në parajsën e qenve, këtë askush nuk e di.

Por, gjithsesi, qenve nuk iu duhet të japin llogari para Gjykimit të Fundit.

Ju përshëndes përzemërsisht!

I juaji,

Sebastian Klainshmidt.

Vdekja

SK/ Flasim pak për natyrën? E njeh "Elegjinë e Tetë të Duinos" të Rainer Maria Rilkes?

Me të gjithë sytë sheh kreatura/ hapësirat/ por sytë tanë,/ si përsëprapthi/

të përqendruar tërësisht tek ajo/si kurthe janë si kurthe, rreth daljes së lirë/

Atë çka është jashtë/ ne e shohim përmes kafshëve./ Portret i veçuar,

qysh fëmijë na kthejnë ne, me detyrim/ që përmbysur të shohim formësimin

dhe jo hapësirën,/ kaq të qartë në portretin e kafshës,/ të lirë nga vdekja./ Ne shohim vetëm atë, kafshën e lirë,/ që rënien e lë pas, gjithnjë/ ndërsa perëndinë e ka përpara./ dhe, kur shkon,/ atëherë shkon në përjetësi/ porsi rrjedha e burimit...

DK/ Përse i bëjnë të gjithë vërejtje nënçmuese Rilkes? Kjo është e mirë si e askujt tjetri!

SK/ Po, është e mrekullueshme! Rilke thotë se kafsha është e lirë nga vdekja. Është e vdekshme, por e lirë nga vdekja. Edhe perëndia është e lirë nga vdekja.

DK/ Kjo është ajo çka na magjeps te kafshët. Kështu përballemi me mundësinë tonë për ta imagjinuar veten në një tjetër ekzistencë. Natyrisht, kafsha, në qëllimin e saj konjitivo-filozofik, është e lirë nga vdekja, sepse kafsha nuk mund të dijë që është e vdekshme. Mirëpo, gjatë ekzistencës së saj vuan nga ankthi. E, si pasojë, edhe kafsha nuk jeton në një siguri të plotë, të paprekur nga vdekja. Medoemos që duhet të ketë një ide mbi vdekjen.

SK/ Mendoj se po. Kur bëhet fjalë për vdekjen, macja shtëpiake vete dhe fshihet në pyll.

DK/ Në Afrikë kam parë se jeta në savanë është një lloj spiunimi i vazhdueshëm i vetvetes. Të gjitha kafshët, "të pavdekshmet", hanë njëra-tjetrën pareshtur. Kjo është diçka që e kapërcen aftësinë tonë imagjinare.

SK/ Deri diku ke të drejtë. Por jo plotësisht! Edhe fëmija s’e njeh vdekjen. Në këtë kuptim është njësh me veten. Mund të themi se vdekja dhe njohuria për të janë irracionalet elementare të qënies njerëzore. Janë ato që shkaktojnë krisjen e unitetit.

DK/ Që nga ky moment njeriu nuk është më në shtëpinë e tij në këtë botë.

SK/ A mund ta kuptoni qëndrimin e Kanetit, i cili e konsideronte vdekjen si një skandal të krijimit?

DK/ Këmbëngulja e tij për të mos e pranuar vdekjen dhe për të mos iu dorëzuar asaj, mbart diçka mbresëlënëse. Ky është një pozicion me trivialitet sublim, pasi protestohet kundër diçkaje, kundër së cilës është thuajse e pamundur të protestosh. Për të mos thënë se pikërisht për këtë arsye duhet protestuar kundër vdekjes. Kjo më sjell ndërmend Maksim Gorkin, i cili tregonte sesi Tolstoi këmbëngulte për ditë të tëra, ndonjëherë edhe për javë të tëra, kundër të pranuarit të vdekjes dhe papritur e kaplonte përfytyrimi se mund të qe i vdekshëm. Në fakt shumëkush kishte vdekur deri në atë kohë, por ja që asnjeri prej tyre nuk kishte qenë vetë Tolstoi...

SK/ Është edhe dikush tjetër që mendonte kështu; Karl Krauz. Për të, shpirti i tij ishte aq eksorbitant, saqë ishte e paimagjinueshme që dikush mund ta shkatërronte. Helene Kan shkruante: "Ai tentonte të thoshte se donte të jetonte përgjithnjë e nuk besonte se duhet të vdiste". Shpirti i tij duhet të kishte fuqinë për ta mënjanuar vdekjen.

Dhe shprehej: "Vetëm një prejardhje marroke mund t’i nënshtrohej vdekjes. Nuk është e vërtetë se Gëte vdiq në paqe. Ai ulëriti tri ditë dhe tri net rresht në ankthin e vdekjes!". Në thelb edhe Kaneti ndante këtë obsesion, këtë idionsikrasi metafizike kundër vdekjes. Megjithatë ai nuk e njësonte veten me Krauzin, edhe pse e njihte fare mirë. Ai e konsideronte veten si të parin dhe të vetmin që guxoi të revoltohej kundër vdekjes, ndërkohë që gjithë të tjerët kishin bërë aranzhime me të. Tolstoin madje e akuzonte rëndë! Në esenë "Tolstoi, stërgjyshi i fundit" ankohej se: "Për mua është një dhimbje e rëndë të kapërdij faktin se, një njeri, që e kupton fuqinë në çdo formë të saj dhe e refuzon atë në mënyrë të pamëshirshme, ashtu siç refuzon edhe luftën, gjyqin, qeverinë dhe paranë, që, një njeri, me një qartësi të pakorruptueshme dhe të padëgjuar më parë, mbyll me vdekjen,me atë së cilës i frikohej prej kohësh, një lloji pakti. U pajtua për arsye fetare dhe e mashtroi veten aq shumë, sa thuajse e lajkatonte vdekjen. Në këtë mënyrë ia doli mbanë të mposhtte ankthin për të. Me mendjen e tij vdekjen ai e pranonte si një të mirë morale..."

DK/ Mirëpo asgjë nuk të ndihmon. Në fund të fundit të duhet ta pranosh.

SK/ Prandaj doja t'ju pyesja. Thatë se, Kanetin e kuptoni, por, a e kuptoni edhe pozicionin, për të cilin ai lufton?

DK/ Kur nuk e pranon vdekjen, përsëri vdes gjithsesi. E dimë sesi shkoi me Tolstoin dhe Krauzin. Pozicioni i Kanetit të prek, sepse është i guximshëm në paarsyeshmërinë e tij. Pozicioni tjetër është ai i arsyeshmi, pasi vdekja nuk është një person apo një fuqi, por një gjendje, e cila rrjedh nga të dhënat fizike të botës. Me diçka, kundër së cilës nuk mund të bësh asgjë, të duhet të aranzhohesh. Mund të kërkosh mundësi për ta ruajtur gjakftohtësinë, por në thelb edhe kjo është e pamundur.

SK/ E keni ndeshur në jetën tuaj ndonjëherë vdekjen?

DK/ Po, kur më vdiq im atë. Kishte disa vite që vuante nga demenca dhe për vite me radhë m'u desh të shihja sesi shpirti i tij, por edhe personaliteti i tij ndryshonin. Nuk qe ndryshimi i personalitetit ajo që të irritonte. U bë më i butë, më i gëzueshëm. Tronditëse qe humbja e inteligjencës dhe e kujtimeve. Kjo më ka përforcuar besimin budist, se personaliteti nuk është diçka absolute dhe se shpirti gjendet gjithnjë në rrjedhën e një lumi. Këto ide themelore të budizmit, theksojnë se fati ynë i keq dhe vuajtja janë shkak i besimit tonë dhe përcaktojnë se, ne duke pasur të dhëna sipërane, nuk jemi as të gatshëm dhe as të prirur t’i kuptojmë tërësisht sjelljet e krijesave më të ulëta. Megjithatë, edhe ne vetë mbijetojmë si rrjedhojë e bashkëveprimit të faktorëve dhe forcave të jashtme, të cilat, ashtu të ndryshme nga njëra - tjetra, përballen pareshtur. Sidoqoftë, për mua kjo filozofi, ka qenë përherë e qartë dhe e pranueshme...

SK/ Thjeshtrit tim i duhej gjatë shërbimit civil të kujdesej për disa të moshuar të sëmurë me sklerozë. Një ditë erdhi në shtëpi dhe me një pamje të shokuar më tha: "Zonja Pavlik të kafshon!".

DK/ Mbi të gjitha është shokuse, kur përpiqesh të kesh parasysh se kush mund të ketë qenë Zonja Pavlik vite më parë. Ndoshta zonja ishte pianiste, apo edhe oqeanologe. Po ndoshta edhe shkruante poezi të mrekullueshme.

SK/ Ky shkatërrim i tmerrshëm ka lënduar rëndë edhe ndjenjat e Gëtes gjatë gjithë jetës së tij. Ai ishte një njeri me shumë besim te natyra, por dëmtimi i trurit nga vdekja përbënte për të një skandal. Dhe ai e nisi vdekjen me trurin e një mize, sepse truri i një mize, ai po, që ishte një kryevepër e natyrës.

DK/ Gëte besonte, ashtu sikurse edhe Tolstoi e Krauzi, se vetëm ai personalisht kishte të drejtë të shpresonte për pavdekshmëri. Në natyrë gjithçka qenkësh enteleqi (Aristoteli), me një esencë plotësisht të realizuar, që çel përbrënda vetes. Për Laibnicin ky qëndrim ishte një vazhdim i monadologjisë. Por, vetëm ata që në jetë janë zhvilluar shpirtërisht, natyra do t'u dhurojë një tjetër mënyrë për të vazhduar. Si i thotë edhe Ekermanit "Nuk dyshoj në vazhdimin tonë, sepse natyra nuk mund t'i shmanget enteleqisë. Por ne nuk jemi në te njëjtën formë të pavdekshëm dhe, për të manifestuar në një të ardhme si një Enteleqi e madhe, na duhet së pari të jemi një e tillë".

SK/ Jo keq! Në fund të fundit duhet të ketë një arsye pse duhet të mundohesh në jetë.

Pavdekshmëri për të gjithë – por jo me Gëten! Ernst Jynger mendonte në një formë më demokratike! Në "Shtatëdhjeta shkatërron II" shpjegon se: "Vdekja nuk është stacioni i fundit, por më tepër një ndërrim trenash. E lë trupin, sikur të lësh një valixhe, herë - herë të rëndë dhe të plakur". Të gjithë mundemi ta bëjmë këtë!

DK/ Ide e shkëlqyer. Por ja që normalisht nuk ndodh kështu.

SK/ Le të shpresojmë që do të ndodhë kështu. Në bibël ka një fjalë shumë të bukur, lebenssatt; i ngopur me jetë. Një ditë prej ditësh lodhesh nga jeta, fuqitë thuajse zhduken. Këtë e has te kafshët, në gjestet e qenve të vjetër.

Mplakja, shkruan Emil Cioran, parapëlqehet në krijim. Në romanin e mrekullueshëm të Marlen Hauzoferit "Muri", rrëfimtarja në vetën e parë thotë: "Unë ende jetoj me qejf, por një ditë do të kem jetuar mjaftueshëm dhe do të jem e kënaqur, që do të përfundojë". Pse të mos jetë e mundur kjo?

DK/ Nuk kam guxim ta gjykoj një vendim të tillë. Që njëri apo tjetri ia ka dalë mbanë ta bëjë një marrëveshje me vdekjen, këtë nuk e dyshoj, nëse kjo heqje dore në qetësi dhe paqe është një mundësi reale apo shumë më tepër, një shpresë mashtruese. Po, kush e di këtë, përpara se të vijë koha? Natyrisht, të gjithë shpresojmë që vdekja jonë të jetë pa dhimbje, dhe mplakja e paqtë dhe e pajtueshme. Por ja që në të shumtën e rasteve ndodh ndryshe.

SK/ Por po flisnim për Qenin...