Nevojtorja

Na erdhi Pandi në kafene, ashtu si gjithmonë, duke buzëqeshur ndritshëm dhe duke fërkuar fort duart me njera-tjetrën, i nxitur nga një gëzim gudulisës që nuk i ndahej. Sa tip i çuditshëm!

- Ulu o Pandi, ulu! - e ftoi në tryezë Skënderi, drejtori i shtëpisë botuese Gent. 
- Të bësh pesëmbëdhjetë vite burg dhe, të kesh kaq humor të çiltër dhe qejf për të jetuar, do të thotë se, ti atje në atë qelinë e errët ke ditur që ç’ke me të ta mbash veten gjallë dhe, me

organizëm të paprishur, nëpërmjet lutjeve të fshehta të përditshme,gjithë përulësi dhe admirim ndaj Zotit, të cilat të falnin qetësi stoike dhe papërfillshmëri të plotë ndaj mbylljes, depersonalizimit dhe fatalitetit, ose, ke qeshur dhe je gajasur vazhdimisht me këmbëngulje, duke i lojtur mendsh tërë gardianët. Ç’të thuash? Dhe, e qeshura të ndoqi pas edhe sot e kësaj dite, si një kometë, (po e teproj ca, hë!) ndonëse tashmë më vezulluese dhe më e lirshme. Ja, faqet buçko si të kalamajve të kopshteve, sytë të kthjellët…

- Hehe, vetëm unë di ta shpjegoj, përse disa nga kolegët e mi,domethënë, disa nga ata që kanë bërë burg si edhe unë, i kanë faqet ashtu buçko; kështu i cilësove ti, apo jo? Kam shkruar unë për të gjitha këto, por ja, sa t’i botoj ato të shkretat libra! Por, çfarë buçko o, Skënder! Të enjtura ore, të fryra dhe të përskuqura nga sëmundjet kardiake, por ti se ku i gjete edhe për mua ca kulte, apoautosugjestione çudibërës…

- Epo, në kafene jemi. Ju, shkrimtarët e burgut, na mbytët e na befasuat me letërsinë tuaj të sheqerosur deri në hidhërim. I lexon…

- Një minutë, një minutë; unë vetë kam qenë shkrimtar para se të futem në burg…

- Po, por mos na e trego neve, sepse e dimë; pra, i lexon disa nga librat e kësaj letërsie të veçantë dhe, shtangesh nga habia që të shkaktojnë, ngaqë aty nuk has as dramacitet, pale tragjedi dhe, vërtetësi. Si atëherë? Por autorët e këtyre romaneve, apo edhe autobiografive janë kalbur realisht nëpër biruca. Ka edhe libra shumë të mirë; nuk e mohon dot kush këtë, por kjo lloj proze që tingëllon si vjershërim i keq, nuk duhej të ekzistonte. Më ndiqni pak: ja, fluturojnë të lirë pëllumbat në hapësirë, por ne na shtyjnë me shqelma dhe me kondakët e pushkëve pas telave me gjemba… Aman ore kini pak mëshirë, sepse na u shpif me këta pëllumbat!

- Më ngadalë, ore Skënder, më ngadalë! Ti e pohove vetë se, ndërkohë ka edhe libra shumë të mirë. Kështu e ka arti në tërësi. Po atë letrsinë e socrealizmit, e harrove ti?

- Ti qesh e buzëqesh gjithë kohës këtu, kurse mua nuk më lejon të bëj ca shaka.

- Bëj sa të duash, por shih t’ju tregoj diçka, për të cilën as që ju ka shkuar, besoj, ndonjëherë mendja. Disa nga kolegët e mi, kur ulen të shkruajnë për jetën në burg, fillon dhe i sëmur dhe u kall ethet që në rreshtat e para ai riprodhimi me vërtetësi i ngjarjeve të tmerrshme që kanë kaluar për vite e vite të tëra. Kësisoj, duke mos e përballuar dot duhmën e së kaluarës mizore, bëjnë si të thuash një marrëveshje pa fjalë me veten dhe, i llastojnë ca dhe i përkëdhelin faktet dhe akuzat. Kështu, në një farë mënyre, e nxjerrin edhe të ligën nga vetja. Kjo lloj psikoterapie, me ca marifete në përbërje, njihet tashmë. Ti ke një tregim ku trajton pikërisht këtë temë, apo jo? - m’u kthye mua.

- Sikur nuk është e ndershme ta kurosh veten në këtë mënyrë.

- Dëgjo, Skënder…

- Lere Skënderin, sepse kërkon të të ngacmojë.

- Mirë, mirë, por dëgjo! Unë në ato librat e mi - sakaq kam dy romane të përfunduar - e akuzoj regjimin komunist drejtpërdrejt dhe me ashpërsi të madhe. Unë nuk fal askënd që nuk është për t’u falur dhe, kam aq vërtetësi në përshkrimin e ngjarjeve saqë shpesh (e di) bie edhe në natyralizëm. Mua më ka mbetur zemra ende e fortë, por njerëzit janë lloj-lloj; mos harroni, ka edhe nga ata që vrasin veten. Ne, të burgjeve nuk jemi hakmarrës; nuk po them përmendsh një slogan jo, po ju kujtoj një visar të karakterit tonë. Por ç’është ky libër i ri, këtu mbi tryezë? O, urime urime, por kur e paske botuar, domethënë, kur ta paska botuar Skënderi? - pyeti kinse me qortim.

- Ah, unë ende nuk po mundem t’i botoj ata të mitë, por, urime urime! - dhe fërkoi duart fort si për të rindezur gëzimin.

- Ç’të botosh ti? Ti lavdi Zotit për vete nuk mërzitesh, por mua ama, ke dy vite plot që më vdiqe me atë Komitetin e të Përndjekurve Politikë; ja, sa t’i marr ato paratë e burgut sot, ja sa t’i marr nesër; e mora një këst, por e prisha për diçka më të ngutshme, gënje ty ata, gënje ti mua, a u ulën çmimet, a u ngritën çmimet, a ia futi kau pelës… Unë si Skënder, apo si kredharaku i kënetave siç më quan ti, o i poshtër mua që vij nga internimi, qesh qesh me lot, ta kam bërë të qartë njëherë e përgjithmonë se, çmimet veçse rriten, megjithatë ty do të të kërkoj aq para sa ç’kushtojnë materialet, pra letra, boja etj…

- Rrofsh rrofsh, por më uroni edhe mua, sepse jam fejuar; o është një vajzë e shkëlqyer, këtë herë! Vërtet dyzeteshtatë vjeçe, por…

- O, i shkreti ti, prapë u fejove? Si ua del gjithë këtyre femrave? Ti nga ana jote, a i kalove të gjashtëdhjetat?

- Po , por kjo këtë herë…

- Kështu the edhe për atë tjetrën, para kësaj, por të iku në Itali dhe, ta bëri topin. Më mirë në burg sesa të fejohesh kështu si ty shtatë herë rresht! Çfarë do të pish?

- Një ujë mineral me gaz, shumë të ftohtë.

- Ujë? Po a kemi dy urime për të bërë; një për librin tim, një për fejesën tënde superiore.

- Zënë urimët edhe me ujë.Fjala vjen tremijë kopje për një libër, a janë të mjaftueshme, Skënder?

- Tremijë kopje? Jo, po tridhjetëmijë! Kush pjerdh sot për librat, Pandi? Sot nuk po shiten më nobelistët, le pastaj ato fletushkat pornografike që gjer dje ua rrëmbenin gazetashitësve nga duart. Ua morën dorën shqiptarët shumë shpejt të gjithave; e kam thënë këtë edhe herë tjetër. Treqind kopje janë të mjaftueshme edhe për të shitur, edhe për të dhuruar symbyllurazi, pa harruar të shkarravitësh një kushtim qesharak në faqe të parë.

- Ty të bindem pa asnjë mëdyshje.Së shpejti do të tërheq edhe një pjesë të mirë të parave të burgut dhe, do të llafosemi bashkë konkretisht. Më në fund! Bobo; por më more në qafë me ato pëllumbat! Për dreq, kam edhe unë një episod me pëllumba në njërin nga romanet e mi, por tashmë m’u përdhos i gjithë ai episod; do ta heq!

- Ç’punë ke ti me atë që tregova unë? Atë shembull e solla sa për të ilustruar pikëpamjet e mia.

- Në fakt ajo çka përshkruaj unë në libër është e tëra një ngjarje e jetuar. Një ditë prej ditësh vjen në burgun tonë për inspektim një ekip i Ministrisë së Brëndshme dhe, ata përbindëshat që na ruanin ne, i gostitën me një drekë të përgatitur me pëllumba të pjekur; merrni vesh çfarë po ju them? Drekë me pëllumbat e territorit të burgut, të cilët i kishim kuar ne gjer atëherë me krodhat e bukës sonë të mjerë, sa herë merrnim racionin… Ngjarje reale që të pikëllon, por mos ju tingëlloi e stisur dhe e sforcuar edhe kjo?

- Merri, merri, ato para të shkreta dhe, eja t’i botojmë edhe ato librat e tu njeri pas tjetrit…

Ndonjë javë pas kësaj bisede me Pandin, po ecja në një rrugë, përgjatë së cilës, tërë apartamentet e banimit në katet e para të pallateve po i kthenin në dyqane, me një shpejtësi dhe shqetësim të atillë, a thua se, i urdhëronte ndokush, duke ua mbajtur koburen ngrehur pas qafe. Prishnin mure, lyenin, nxirrnin mbeturina, bërtisnin, hapnin dritaret gjer në dysheme për të vendosur dyer, ngjisnin tabela…

Por vura re Pandin! Ja, përpara një dyqani, ku shiteshin paisje sanitare gjithfarsoj. Gruaja e tij e fundit, siç mund të merrej lehtësisht me mend, një flokëkuqe, që i tononte fjalët me ca gjeste të prera nervoze, po i tregonte disa pllaka të bardha, të stivosura rrëmujshëm në trotuar.

- Ç’kemi Pandi?

- O, si je miku im! - ma ktheu Pandi, buzagaz dhe duke fërkuar duart si përherë, i lumtur sa më s’ka.

- Si po të ecën libri? Njihuni, kjo është gruaja ime, ndërsa ky, siç e dëgjove, është miku im…

- Si jeni zonjë? - iu drejtova unë flokëkuqes, s’di pse pak si me shpoti. Ah, shkëlqyeshëm! Më ka folur Pandi aq shumë për ju, saqë çdo prezantim do të ishte i tepërt.

- Po zgjedhim disa pllaka për shtëpinë tonë të re - u fut shpejt e shpejt në mes Pandi - I mora edhe unë, më në fund, ca para dhe, ja po blejmë disa pllaka për të dekoruar banjon, domethënë nevojtoren; kështu i takon të quhet?

- Po romanet Pandi?

- Ç’i duhen romanet këtij para shtëpisë? - klithi kuqja, të cilën mesa dukej e kisha bërë armike që me vështrimin e parë. Pandi, ndonëse sipas të gjithë ligjeve universale të natyrës, mund të pohohej se, ndodhej aty, u bë për një çast tërësisht i paqenë, ngaqë u mpi dhe, nuk jepte e nuk merrte asnjë sinjal.

- Ju, me sa duket, nuk dini ende çdo gjë? - e provokova kuqen.

- Ju - m’u gërmush ajo - nuk dini, me sa duket, çdo gjë! Pika romaneve!

- Atëherë, mirupafshim dhe, nevojtore të mbarë!

- Mirupafshim, mirupafshim! - më përshëndeti Pandi, ndërsa kuqja, e përkulur mbi pllaka, kukuriste prapësisht. Pasi bëra disa hapa, ktheva kokën dhe, i vështrova edhe njëherë. Sa të bardha ishin pllakat, të bardha dhe të ndritshme! Megjithatë, nuk ishin faqe libri…

1994